مرضیه قاضی زاده | نیمی از سقف دانشسرای رشت فروریخته و میراث فرهنگی می‌گوید بودجه‌ای برای مرمتش ندارد. باد و باران امان این عمارت تاریخی را بریده است. بیش از 30 سال است که این بنای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی به حال خود رها شده است. ساختمان قاجاری دانشسرا در مالکیت 6 وارث است که تمایل چندانی به مرمتش ندارند. آن ها سال 97 هم به فکر تخریب این بنا افتادند. از همان سال بود که تخریب شدت گرفت و رفته رفته بخش‌هایی از سقف عمارت فرو ریخت و کفپوش‌ها از جا درآمدند.
تا دهه هفتاد آموزش و پرورش از این ساختمان استفاده می‌کرد اما رفته‌رفته بنا فرسوده شد و مالکان اصلی، بنا را از آموزش و پرورش پس گرفتند. دانشسرا از همان ابتدا برای تعلیم و تربیت ساخته شده بود؛ ابتدا برای محصلان و بعد هم برای تربیت آموزگاران.
برف و باران تا جایی که توانسته سقف را نمور و نمناک کرده. سقف بخش غربی عمارت کاملا فرو ریخته. کبوتران بالای طاقچه‌ها و کمدها لانه ساخته‌اند و بوته‌های خودرو در جان دیوارهای عمارت رخنه کرده است. سال‌هاست که وضع همین است.
دو سال پیش ورثه چوب حراج به این عمارت صد و بیست و چند ساله زدند. سرمایه‌گذار تصمیم داشت تخریبش کند، بدون توجه به این که این ساختمان تاریخی در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده. معلوم نیست که چطور فکر تخریب از سر وراث افتاد اما انگار چندان هم از فرسودگی بنا ناراضی نبودند.
حتی اگر دانشسرا تخریب شود، کاربری تجاری یا مسکونی نمی‌گیرد
مالکان، عمارت را به حال خودش رها کردند و رفتند. بعضی البته معتقدند که خود وراث در تخریب این بنا نقش داشته‌اند. مسعود حلاج‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان به «پیام ما» می‌گوید: «وقتی ساختمانی در یک روند قانونی ثبت ملی می‌شود، جز نفایس کشور محسوب می‌شود و به همین دلیل هم مالکان برای تخریب سمت روش‌های دیگر می‌روند. روش‌هایی مثل تخریب سقف برای نفوذ باران و خراب کردن کفپوش.»
این دست‌وپا زدن برای تخریب از نظر او، دور باطل است: «اینکه بگذارند با عوامل جوی ساختمان تخریب شود تا ادعا کنند اعیانی وجود ندارد، چندان هم به کار مالکان نمی‌آید چرا که در آن صورت هم قانون راهکاری پیشنهاد کرده است. بر طبق قانون کاربری این نوع از زمین‌ها آموزشی است. این تصور که سقف بنا را بردارند و سفال آن را جمع کنند تا آب و باران ساختمان را خراب کنند و در نهایت بتوانند مجوز احداث ساختمان مسکونی یا تجاری بگیرند، فقط یک خیال باطل است.»
ویرانی اما خیال باطل نیست. ساختمان دانشسرا حال و روز خوبی ندارد. فعالان میراث فرهنگی می‌گویند فاصله عمارت تا تخریب کامل تنها یک بارش است. تاکنون هیچ گونه مرمتی اساسی روی این سازه تاریخی انجام نشده است. البته سال 81 یک مرمت جزیی توسط یکی از وراث انجام شد اما همان هم چندان اصولی نبود. حالا که دانشسرا فرسوده‌تر از همیشه شده، حلاج‌پور می‌گوید میراث فرهنگی بودجه‌ای برای مرمت این بنا ندارد. او آمار ثبت آثار را عوض این بی‌توجهی نشان می‌دهد: «استان گیلان چهارمین استان کشور در ثبت ابنیه تاریخی و فرهنگی است. بیش از 530 ساختمان ثبت ملی شده داریم و بسیاری از ساختمان‌ها هم واجد شرایط ثبت ملی است.» ساختمان دانشسرا هم یک اثر ملی است که رو به تخریب می‌رود.
2900 امضا برای احیای دانشسرا
پس از این که اخبار وضع بغرنج این بنای تاریخی به گوش همه رسید، فرهنگ‌دوستان مطالبه‌شان را به نمایندگان خود در شورای شهر منتقل کردند و حالا کارزاری برای نجات این بنا شکل گرفته است. در متن این کارزار آمده است: «دانشسرای شهر رشت، تنها دانشسرای استان گیلان و از معدود دانشسراهای برجای‌مانده در کشور است. این بنا با قدمتی بیش از ۱۲۰ سال بخشی از هویت و فرهنگ شهر رشت و از آثار ملی ایران است که متأسفانه چند سالی است به حال خود رها شده. طبق پیش‌بینی‌های هواشناسی، در زمستان ۱۳۹۹ هم بارش‌های شدید و برفی سنگین در انتظار این بناست که با وضعیت موجود، تخریب کامل سقف و وارد آمدن آسیب‌های جدی به این اثر ملی تاریخی دور از انتظار نیست.» احیا و مرت دانشسرا دیگر به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و بیش از دو هزار و هشتصد نفر از معماران، شهرسازان، هنرمندان و دوستداران و حامیان فرهنگ، هنر پای این کارزار را امضا کردند.
20 روز پیش طرح دو فوریتی خرید ساختمان دانشسرا در شورای شهر تصویب شد. بر مبنای این طرح قرار بود شهرداری در چارچوب قانونی اقدام به خرید ساختمان دانشسرا کند. حامد عبدالهی، عضو شورای شهر رشت در این رابطه به «پیام ما» می‌گوید: «ما این طرح را مصوب کردیم و به کمیته تطبیق فرستادیم. در روزهای آینده جلسه کمیته تطبیق تشکیل می‌شود اما طی صحبت‌هایی که با فرماندار شده است، نظر ایشان مساعد بوده است.» به گفته او مصوبه شورا به شهرداری ابلاغ شده و شهرداری آن را در دستور کار خود قرار داده است تا با قید فوریت اجرا کند.
به گفته عبداللهی بودجه خرید دانشسرا مشخص شده و قرار است یک تا سه کارشناس دادگستری در توافق با ملک قیمت را مشخص کنند و این ملک خریداری شود.
منتظر بودجه هزار و چهارصدیم
عبداللهی درباره مرمت بنا اطلاعاتی ندارد اما می‌گوید که شهرداری و میراث فرهنگی با همکاری یکدیگر بودجه مرمت را تامین خواهند کرد. حلاج‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی گیلان اما منتظر بودجه 1400است: «بعد از اینکه شهرداری این ساختمان را خرید، تلاش می‌کنیم با همکاری نمایندگان مجلس برای نجات‌بخشی و مرمت، بودجه بگیریم.» او اطلاع دقیقی از میزان خسارات ساختمان ندارد و می‌گوید کارشناسان باید آن را تخمین بزنند. عمارت تاریخی اما تاب انتظار و دست‌دست کردن مسئولان را ندارد. حسین صمدیان، کارشناس معماری، فعال میراث فرهنگی هم همینطور فکر می‌کند. او به «پیام ما» می‌گوید: «این خانه تا بودجه 1400 دوام نمی‌آورد. دو طرف سقف بنا تخریب شده است. می‌توان گفت که نیمی از سقف عمارت در دو نقطه سمت حیاط و ضلع غربی ساختمان ریخته است. بخش‌هایی هم که نریخته فرسوده است و آب باران به جداره و سقف نفوذ کرده است.»
مرمت حفاظتی ضروری است
صمدیان معتقد است که باید هر چه سریع تر این بنا مرمت حفاظتی شود و دست کم با نصب یک داربست جلوی تخریب بیشتر گرفته شود. او می‌گوید: علاوه بر سقف، کف بنا که سقف طبقه اول است هم پوسیده شده. ساختمان دانشسرا برف‌های سنگین سال‌های ۸۳ و ۸۶ را پشت سر گذاشته اما دیگر به قدر گذشته محکم نیست. این فرسودگی دغدغه‌مندان تاریخ و میراث فرهنگی را نگران کرده است و به گفته این کارشناس معماری، عمارت تحمل برف بعدی را نخواهد داشت: «اگر برف سنگین بیاید به احتمال زیاد سقف با وضعیت فعلی دوام نمی‌آورد.»
همین یک ماه پیش بود که میراث‌دوستان به دیدار محمد حسن طالبیان، معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رفتند. صمدیان می‌گوید: «معاون میراث فرهنگی همان زمان تلفنی با مدیرکل میراث گیلان صحبت کرد و دستور داد که دو مورد خرید دانشسرا و نصب داربست و زدن حلب برای محافظت از بنا در برابر بارش برف و باران زمستان صورت گیرد اما از آن زمان تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته است.»
مدیرکل میراث فرهنگی گیلان اما می‌گوید که اداره میراث فرهنگی مثل شهرداری درآمد ندارد: «اداره کل میراث فرهنگی گیلان ارتزاق بودجه‌اش از شورای برنامه‌ریزی استان گیلان است. ما در کمیته‌های برنامه‌ریزی هر شهرستان با ابلاغ بودجه‌ای که فرمانداران شهرستان به عنوان رییس کمیته برنامه‌ریزی یا استاندار به عنوان رییس شورای برنامه‌ریزی استان دارند، هزینه می‌کنیم. ما این اختیار را داریم که برای ساختمان‌هایی که در مالکیت بخش خصوصی است هزینه کنیم اما در صورت تحقق بودجه.»
حلاج‌پور ادامه می‌دهد: «گیلان بناهای تاریخی زیادی دارد و در کنار این تکثر، آب و هوای هم طوری است که رطوبت و رشد گیاهان در بدنه ساختمان باعث می‌شود که ساختمان‌های شمال البرز نسبت به فلات زاگرس سریع‌تر تخریب شوند. برای حفظ این بناها ما نیاز به بودجه مکفی داریم اما در حال حاضر بودجه‌ای در اختیار اداره کل ما نیست. امیدوارم با توجه به قول‌هایی که در تهران داده‌اند و با حمایت استاندار بودجه سریعا اختصاص یابد.»
