مرضیه قاضی‌زاده - بازار بزرگ رشت را قربانی یک هایپرمارکت کردند. هایپر مارکتی که برای استقرارش هتل فردوسی رشت را از لیست آثار ثبت ملی خارج کرد. سال‌ها قبل، رشت ۱۵ بنا با معماری ساباط داشت، اما حالا فقط هتل فردوسی باقی مانده است که روزگاری نخستین خانه شورای شهر رشت بود. حالا با تصمیم مالک بنایی واجد ارزش که هفت سال پیش ثبت ملی شده بود، دیگر در فهرست آثار ملی نیست و یکی از همین جمعه‌ها زیر لودر می‌رود. کارشناسان میراث‌فرهنگی و معماری می‌گویند با ساخت این هایپرمارکت هم هتل فردوسی ویران می‌شود و هم بازار تاریخی رشت تحت تاثیر قرار می‌گیرد. این سازه از طرف دیگر ناقض پروژه بازآفرینی بافت تاریخی رشت است و می‌تواند شاهراهی باشد برای تخلفات بیشتر و تخریب بیشتر بافت تاریخی.
درست چند روز بعد از تخریب سرای میخچی که آن هم ثبت ملی بود، نوبت به هتل فردوسی رشت رسیده است . میخچی درست پشت هتل فردوسی است. آن طور که سعید متقی، فعال میراث‌فرهنگی به «پیام‌ما» می‌گوید مالک هر دو بنا یک نفر است: «شهردار به مالک که آقای حاتمی است گفته که در کوچه مجوز تجاری نمی‌دهد. برای همین هم هتل را خریدند تا دو بنا به هم وصل شود و یک مجتمع بزرگ تجاری بسازند.»
هتل فردوسی مشهد را هم شهریور سال گذشته از لیست آثار ثبت ملی خارج کردند. این میان حتی به این پرسش پاسخ داده نشد که چطور ساختمانی که هفت سال قبل در لیست آثار ملی به ثبت رسیده، حالا دیگر واجد ارزش نیست؟
هتل فردوسی، جز معدود ساختمان‌های تاریخی است که کاملا سالم مانده. ماه‌های گذشته اما زور بهره‌برداران به میراث تاریخی این شهر چربید و دستور دادند که این ساختمان چندین و چند ساله که روزگاری اولین شورای شهر در آن پا گرفته، از بین برود. دریا بدری کوهی، فعال میراث‌فرهنگی و یکی از افرادی که پویش جلوگیری از تخریب هتل فردوسی رشت را به راه انداخته به «پیام‌ما» می‌گوید: «استقامت بنا از لحاظ ساختمانی مشکل خاصی ندارد و اینجا از معدود بناهایی است که کاملا سالم مانده.»
از ۱۵ بنای با ثبت ساباط فقط هتل فردوسی باقی مانده
به گفته بدری کوهی، هتل فردوسی رشت، تنها ساختمانی است که از سبک معماری ساباط به جا مانده‌است. این سبک معماری معبری دالان مانند با سقف است که در مسیرهای طولانی بالای سر رهگذران قرار می‌گیرد و مانع از تابش آفتاب و آزار آن‌ها می‌شود. سال‌ها قبل، رشت ۱۵ بنا با معماری ساباط داشت، اما حالا فقط هتل فردوسی باقی مانده است.
فاطمه نیرومند‌چوکامی، یکی از دانش‌آموختگان معماری در رابطه با این سبک معماری گفته بود: «ساباط به نحوی طراحی می‌شد که دو بنای مجاور در یک بخش اشتراکاتی داشته و همین امر به استحکام دو سازه هم کمک می کرد. اما هوای معتدل گیلان، موجب رشد این سبک از معماری نشده است.»
حالا اما قرار است که تنها سبک از این معماری زیر لودر برود. تاکنون ۴ هزار و ۴۰۰ نفر پای کارزار جلوگیری از تخریب هتل فردوسی رشت را که از هفتم بهمن به راه افتاده امضا کرده‌اند. در متن این کارزار که خطاب به علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و ارسلان زارع، استاندار گیلان نوشته شده، آمده است: «هتل فردوسی رشت در محدوده تاریخی و محور گردشگری پیاده‌راه شهرداری و بازار شهر رشت از اندک بناهای باقی مانده است که در دل مردمان این سرزمین و در خاطرات آن‌ها جای دارد و بخشی از هویت فرهنگی شهر است. از آنجا که هتل فردوسی از المان‌های مهم بخش شهرداری و از لحاظ معماری و تاریخی حائز اهمیت بوده و قسمتی از میراث‌فرهنگی تمامی مردم این مرز و بوم است، خواستار این هستیم که آن را چون بسیاری دیگر از چنین نمونه‌هایی به بهانه ساخت مراکز تجاری و هایپرمارکت‌های بیشتر که شهر رشت تعداد بسیاری مدل‌های کپی‌شده و بی‌روح از آن‌ها را حتی بیش از نیاز شهروندانش داراست، تخریب نکنید.»
خروج از ثبت ملی و تخریب قصه تکراری بناهای تاریخی است که مالک شخصی دارند. این اتفاق در هتل فردوسی رشت هم افتاد، یا در خانه بچاری آبادان. نمونه‌ها در نقاط مختلف کشور بسیارند و رشت هم به این روند تخریبی پیوسته؛ مثل خانه تاریخی زند‌نوابی که مالکش توانست بر اساس رای دیوان عدالت اداری در سال ١٣٨٨، همین دو ماه پیش حکم تخریب بگیرد. این بار نوبت به هتل فردوسی و دو ساختمان تاریخی مجاورش رسیده. بناهایی که با وجود ارزش تاریخی، خیلی دیر به فهرست آثار ملی راه یافتند. متقی می‌گوید: «غیر از این بنا، سه پلاک قدیمی که دارای ارزش تاریخی‌اند تخریب می‌شوند. این ساختمان‌ها بام سفالی، دیوار خشتی و تزیینات داخلی دارد و دارای ارزش ثبت‌اند اما وقتی که یک ساختمان تاریخی را برای ساخت یک هایپر مارکت از ثبت در می‌آورند دیگر درباره دیگر بناها چه می‌توان گفت؟»
بازار بزرگ رشت، ثبت ملی نیست
مساحت این ساختمان‌ها در مجموع ۴ هزار متر مربع است که با احتساب ۵ طبقه هایپر مارکت، می‌شود ۲۰ هزار متر مربع مراکز تجاری، درست در نزدیک بازار سنتی رشت. بازار ۲۴ هکتاری رشت در دوره صفویه شکل گرفته و ۱۴ کاروانسرای باقی مانده از دوره‌ی قاجار و پهلوی اول را در خود دارد. عجیب این که حتی این بازار هم به ثبت ملی نرسیده است. متقی در این رابطه می‌گوید: «بازار رشت بزرگترین بازار یکپارچه ایران است و پارامترهای خاصی برای ثبت ملی دارد.»
جدا از ابعاد تاریخی این بازار، این راسته یکی از مهم‌ترین بازارهای مجی گیلان و دست‌فروشان است و همچنین بزرگترین بازار روباز کشور هم به حساب می‌آید و با ایجاد یک مرکز تجاری در نزدیکی بازار، معیشت آن‌ها هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد. فارغ از معیشت، ایجاد یک مرکز تجاری با وسعت ۲۰ هزار متر مربع همخوانی چندانی با بافت تاریخی مجموعه و حتی پروژه بازآفرینی بافت تاریخی رشت که درست در قلب این مجموعه تاریخی است، ندارد. متقی که تاکنون هزینه اولیه بیش از ۱۰ اثر تاریخی برای ثبت ملی را تامین کرده، می‌گوید: «در خیابان شریعتی خانه‌ها همه متحدالشکل‌اند و همگی بافت تاریخ دارند، حتی آن حوالی را پیاده راه ساختند و مانع از عبور خودرو شدند و حالا می خواهند در دل پروژه احیای بافت تاریخی مجوز ساخت یک مرکز تجاری را بدهند.»
روناک روشن، یکی از کارشناسان معماری در این باره به «پیام‌ما» می‌گوید: «این هایپرمارکت زنگ خطری برای بزرگترین بازار روباز کشور. بازار بزرگ رشت که اکنون شامل بخش عمده فعالیت بازرگانی (فروش عمده کالا)، تولیدات کوچک، بازار بزرگ سنتی فروش محصولات ارگانیک، بازار ماهی و دیگر اقلام را در قلب خود جای داده است. به‌طور حتم از این مسئله ضربه می‌بیند.»
روشن احداث این هایپرمارکت را یک عقب‌گرد در راستای بازآفرینی شهری می‌داند: «به جای حرکت به جلو، رو به عقب می رویم. در راستای بازآفرینی شهری میلیاردها تومان هزینه کردند و پیاده راه ساختند و مانع از ورود خودرو به منطقه شدند و حالا مجوز یک هایپر مارکت را در دل منطقه دادند.»
او معتقد است که این هایپرمارکت در دل بافت تاریخی شاهراهی می‌شود برای تخریب بیشتر خانه‌های تاریخی منطقه. روندی که کاملا ناقض احیای بافت تاریخی است: «احداث هایپر مارکت، حتی دو طبقه، در جایی که پیاده راه است و خیابان‌هایش وسط بزرگترین بازار کشور قرار گرفته، می‌تواند بازار را تحت تاثیر خود قرار دهد و افراد دیگر را ترغیب کند که در منطقه پاساژ و هایپر مارکت راه بیندازند. تخریب این هتل یک آبروریزی بزرگ است.»
**
کارزار جلوگیری از تخریب هتل فردوسی همچنان در آدرس (https://www.karzar.net/ferdowsi-hotel) در حال جمع‌آوری امضاست.
