تالاب «پریان» آستارا یکی از معدود تالابهای درون‌شهری کشور است که توسعه‌طلبان شهری کم‌کم زیر خروارها خاک و مصالح دفنش کرده‌اند. این تالاب تا دو دهه قبل محل زیست گونه‌های گوناگون جانوری و گیاهی بوده و نخستین استراحتگاه پرندگان مهاجر پس از ورود به ایران شمرده می‌شده است.
امروز ماهی‌ها و خاطره پرندگان مهاجر زیر خروارها خاک و مصالح دفن شده و تالاب پریان نفس‌های آخرش را می‌کشد.
اگر تصمیمات به شکل دیگری و با تاکید بر حفظ محیط‌زیست گرفته می‌شد، اما امروز نه‌تنها حیات و سرزندگی در تالاب «پریان» جریان داشت، بلکه فرصتی ویژه برای توسعه گردشگری در آستارا نیز مهیا بود. می‌شد کنار تالاب بساط اجاره قایق و تفرجگاه‌های مردمی به راه باشد و مردمی که از بازارچه آستارا بیرون می‌زنند، کنار مرداب نشسته و به تصویر پرواز پرندگان مهاجر بر فراز تالاب بنشینند.
تجربه‌های تلخ گذشته نشان داده که محیط‌زیست و گردشگری، اولویت‌های مدیریتی در ایران نیستند. در سالیان گذشته فعالان محیط‌زیستی و مردم با ایجاد کارزارهایی خواستار احیای تالاب «پریان» شده‌اند و فشارهای واردشده نهایتا منجر به آن شد که سازمان بازرسی کشور این تالاب نیمه‌مرده را از چنگ آنها که خاک بر بسترش ریختند، در آورده و سندش را به نام دولت بزند. این کورسوی امید، اما خیلی زود با اعلام انتقال بخشی از سند تالاب پریان به نام وزارت راه‌و‌شهرسازی محو شده و از میان رفت. در شرایط کنونی و با مسلط شدن وزارت راه‌و‌شهرسازی که اولویت آن نه حفظ محیط‌زیست، بلکه کلید زدن پروژه‌های عمرانی است، بیم آن می‌رود که ساخت‌وساز بر بستر تالاب کلید بخورد و هرچه فعالان محیط‌زیستی و مردم آستارا در این سال‌ها بافته‌اند، رشته شود.
با وجود تمام ناملایمات، اما همچنان دل اهالی آستارا و دوستداران محیط‌زیست کشور به این گرم است که با لایروبی اصولی و بازگرداندن آب به بستر تالاب پریان، این تالاب تماشایی شمال کشور احیا شود و آغوش خود را به روی پرندگان مهاجر و گردشگران بگشاید.
تالاب پریان کلید توسعه گردشگری در آستارا
افزون بر اهمیت زیست‌محیطی تالاب پریان، این تالاب ظرفیت‌های انکارناشدنی نیز در حوزه گردشگری دارد که می‌تواند زمینه را برای توسعه بیشتر اقتصاد شهر آستارا مهیا کند.
مهدی نصرتی- فعال محیط‌زیست و نویسنده کارزار مردمی خواستار احیای تالاب پریان- در خصوص تاثیر مثبتی که احیای تالاب می‌تواند بر گردشگری آستارا داشته باشد، به «جهان‌صنعت» گفت: «از آنجایی که این تالاب دقیقا در کنار بازارچه ساحلی قرار دارد و این بازارچه نیز مقصد اصلی گردشگرانی است که به آستارا سفر می‌کنند، لذا احیای آن بدون شک می‌تواند جذابیت‌های گردشگری آستارا را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. با احیای تالاب گردشگری می‌توان علاوه‌بر بازدید از بازارچه ساحلی، تالابی زیبا را نیز به نظاره نشست که البته در این بین فرصت‌های شغلی جدیدی نیز در حوزه گردشگری شکل می‌گیرد.»
نصرتی در خصوص امکانات گردشگری که می‌تواند در کنار تالاب مستقر شود، افزود: «امکان ایجاد سایت‌های پرنده‌نگری، قایق‌سواری، ماهیگیری و موارد تفریحی و گردشگری از این دست در جوار تالاب وجود دارد. می‌خواهم بگویم که موقعیت تالاب پریان از لحاظ گردشگری واقعا استثنایی است و نظیر این موضوع که تالابی با چنین ظرفیت‌های زیست‌محیطی در دل شهر قرار گرفته باشد را در کم‌تر نقاطی از ایران می‌توان مشاهده کرد.»
ریختن خروارها خاک و مصالح در تالاب پریان و منحرف شدن مسیر ورود آب به آن باعث شده تالابی که زمانی زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری بوده و هویت و خاطره جمعی مردمان آستارا با آن پیوند خورده است، امروز وضعیت بسیار نامساعدی داشته باشد و تل‌های خاک جای دسته‌های قو را بر بستر آن بگیرد.
امکان احیای تالاب
ریختن خروارها خاک و مصالح در تالاب پریان و منحرف شدن مسیر ورود آب به آن باعث شده تالابی که زمانی زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری بوده و هویت و خاطره جمعی مردمان آستارا با آن پیوند خورده است، امروز وضعیت بسیار نامساعدی داشته باشد و تل‌های خاک جای دسته‌های قو را بر بستر آن بگیرد.
باوجود تخریب‌های گسترده و ناملایمات روا داشته‌شده به تالاب پریان، اما به سبب اکوسیستم مناسب شمال کشور و پر آب بودن منطقه هنوز هم امکان احیای آن وجود دارد.
نصرتی نویسنده کارزار احیای تالاب پریان در پاسخ به این پرسش که چقدر به احیای این تالاب درون‌شهری امیدوار است، به «جهان‌صنعت» گفت: «تالاب در مسیر رودخانه قرار دارد. در آستارا رودخانه‌ای به نام رودخانه مرداب است که نام خودش را هم از همین تالاب پریان که در گذشته با نام مرداب خوانده می‌شده، گرفته است.
این رودخانه مرداب از جنگل‌های آستارا گذشته، از میان شهر عبور کرده، تبدیل به مرداب (تالاب پریان) شده و در نهایت به دریا می‌ریخته است. بنابراین حق‌‌آبه تالاب هیچ مشکل یا مساله‌ای ندارد و مطمئنا زمانی که خاک‌برداری از بستر تالاب انجام شود، آب دوباره به بستر آن باز خواهد گشت.»
وی افزود: «البته اقدام اصولی این است که کارشناسان محیط‌زیست در خصوص آینده تالاب و طرح مناسب برای آن پژوهش‌های مرتبط را انجام داده و با ارائه یک طرح علمی کار احیای تالاب پریان کلید بخورد.»
نصرتی: در مورد تالاب پریان یک تخلف بزرگ قانونی به وقوع پیوسته و از آنجایی که شهر آستارا در حاشیه کشور قرار گرفته است، متاسفانه رسانه‌ها نیز توجه چندانی به این موضوع ندارند و همین وضعیت موجب شده بحران تالاب مغفول بماند.
تخلف بزرگ قانونی
جنگل‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها و به‌طور کلی محیط‌زیست کشور به هیچ شخص خاصی تعلق نداشته و در حقیقت متعلق به تمام مردم ایران هستند.
با وجود این، تالاب پریان در دو دهه گذشته قربانی سودجویی و نگاه توسعه‌طلب شهری شده است.
نصرتی فعال محیط‌زیست در تشریح تخلف قانونی انجام‌شده در مورد تالاب پریان آستارا به «جهان‌صنعت» گفت: «در مورد تالاب پریان یک تخلف بزرگ قانونی به وقوع پیوسته و از آنجایی که شهر آستارا در حاشیه کشور قرار گرفته است، متاسفانه رسانه‌ها نیز توجه چندانی به این موضوع ندارند و همین وضعیت موجب شده بحران تالاب مغفول بماند.»
وی افزود: «اصل ۴۵ قانون اساسی در مورد تالاب پریان کاملا نقض شده است. توجه داشته باشید که دولت حق ندارد رودخانه را تصرف کرده و واگذار کند، اما در مورد تالاب پریان این اتفاق افتاده است و در واقع بخش بزرگی از رودخانه را مسدود کرده‌اند.»
این فعال محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که چقدر احتمال دارد تالاب پریان احیا شود، افزود: «اگر به قانون عمل کنند صددر‌صد این تالاب قابل احیا است.»
وی در خاتمه ضمن تشریح وضعیت کنونی تالاب گفت: «به هر روی زمین تالاب توسط برخی افراد تصرف شده بود و روی آن ادعای مالکیت داشتند.
سه ماه قبل سازمان بازرسی کشور سرانجام موفق شد پس از چند سال تمام زمین‌های تصرف‌شده را پس گرفته و به نام دولت بزند، اما در روزهای گذشته بدون اطلاع افکار عمومی و به صورت مخفیانه به اداره ثبت آستارا رفته‌اند و زمین‌های تالاب را به نام وزارت راه‌و‌شهرسازی سند زده‌اند. این در حالی است که زمین‌های تالاب پریان باید به سازمان منابع طبیعی و نه وزارت راه و شهرساازی واگذار شود.»
جمع‌بندی
در نهایت باید توجه داشت که تالاب پریان از دیرباز محل امرار معاش مردم آستارا بوده و برای سالیان طولانی گروه‌هایی از صیادان آنجا دام گسترده و بسیاری با ماهیگیری در تالاب، شکم زن و بچه‌هایشان را سیر می‌کرده‌اند.
از سوی دیگر، بخشی از خاطرات کودکی و نوجوانی مردمان آستارا در کنار این تالاب شکل گرفته است و به همین دلایل افکار عمومی و مردم آستارا خواستار احیای تالاب پریان هستند.
در دو دهه گذشته مقاومت مردم آستارا در برابر لودرهایی که قصد پر کردن تالاب با خاک را داشتند (هرچند به نتیجه ننشسته است و سنبه تخریب‌گران همواره پر زورتر بوده)، اما گواه عشق و علاقه مردم این شهر به تالاب پریان و اهمیت حفظ و بقای آن برای مردم آستاراست.
یکی از فعالان زیست‌محیطی و دوستداران آستارا در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» ابراز امیدواری کرده که با جلب توجه رسانه‌ها به موضوع و تابانده شدن نور به ماجرای غمبار تالاب پریان، بار دیگر این تالاب احیا شود و مردمان آستارا فرصتی داشته باشند برای نشستن کنار تالاب و تماشای زیبایی قوهای سفید، پرندگان مهاجر و طبیعت دوست‌داشتنی این گوشه از سرزمین‌مان ایران.
نویسنده: نادر نینوایی
منبع: جهان صنعت
