جنگل‌های باستانی هیرکانی، نگین سبز شمال ایران و یکی از ارزشمندترین میراث‌های طبیعی جهان، همواره با تهدیدات جدی روبه‌رو بوده است. این جنگلها که قدمتی به دوران سوم زمین‌شناسی دارند، به دلیل عوامل مختلفی همچون تغییر کاربری اراضی، آتش‌سوزی، بهره‌برداری بی‌رویه و تغییرات اقلیمی طی زمان‌های مختلف در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.
اگر بخواهیم از اهمیت جهانی جنگل‌های هیرکانی بگوییم، این جنگلها به عنوان یک میراث طبیعی جهانی به ثبت رسیده‌اند و از اهمیت بسیار بالایی نیز برخوردارند، زیرا هزاران گونه گیاهی و جانوری در این جنگلها زیست می‌کنند که بسیاری از آن‌ها در هیچ جای دیگری یافت نمی‌شوند، در تنظیم آب و هوا، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ تنوع زیستی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند و به عنوان یک ذخیره‌گاه بزرگ کربن، در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی نقش دارند.
امضای یک نامه جنجالی
۲۰ آبان ماه سال جاری بود که حسن وحید، سرپرست سابق سازمان منابع طبیعی وآبخیزداری کشور با امضای یک نامه، اجازه برداشت درختان ریشه کن، شکسته و افتاده را در جنگل‌های هیرکانی کشور صادر کرد، این نامه که به استناد تبصره ۱ ماده ۳۶ قانون برنامه هفتم توسعه امضا شده است، واکنش‌های زیادی را درپی داشت و عمده این واکنش‌ها درباره اجرای گزینشی بودن قانون، تخریب محیط‌زیست و احتمال ورود مافیای چوب به جنگل‌های هیرکانی بود!
در تبصره ۱ ماده ۳۶ قانون برنامه هفتم آمده است:« برداشت درختان ریشه کن، شکسته و افتاده، تجمعی ناشی از بروز عوامل طبیعی (طوفان، سیل، برف سنگین، لغزش و رانش وسیع) و آفت زده غیرقابل احیای جنگلها (خارج از مدیریت شهرداری ها) و همچنین درختان خطرساز در حاشیه جاده‌های جنگلی و پارک‌های جنگلی صرفا توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تأیید رئیس سازمان مزبور انجام می‌گیرد.»
همچنین در تبصره ۲ این ماده ذکر شده:« سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مکلف است از طریق فراخوان و تعیین برنده با انعقاد قراردادهای دوره‌ای و مدت‌دار اقتصادی ( بدون انتقال مالکیت) طرح‌های زراعت چوب را در اراضی مناسب و عرصه‌های جنگلی فاقد پوشش و مخروبه (در مقیاس اقتصادی) و همچنین بهره برداری از درختکاری‌ها و جنگل‌های دست کاشت سنواتی با هدف زراعت چوب بر اساس طرح مصوب از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی اجرا نماید.»
رئیس‌جمهور پزشکیان: تخریب منابع طبیعی جزو خط قرمزهای ماست
دقیقا ۸ روز پس از امضای نامه مذکور برای اجرای این قانون، رئیس‌جمهور «پزشکیان» در جلسه هیات دولت با تاکید بر ضرورت حفظ محیط‌زیست و با بیان اینکه منابع طبیعی به هیچ عنوان نباید آسیب ببیند، اظهار کرد که تخریب منابع طبیعی جزو خط قرمزهای ماست و مقامات دولت و استانداران در هر حالتی باید از حریم منابع طبیعی دفاع کنند.
رئیس دولت چهاردهم همچنین با تاکید بر ضرورت توسعه اقتصادی کشور در کنار حفظ منابع طبیعی، عنوان کرده بود که حفظ محیط زیست و توجه به آن جزو شاخص‌های اساسی توسعه در هر کشوری است و اگر با محیط زیست برخورد خشنی صورت گیرد حتما طبیعت هم با ما برخورد خشن خواهد کرد.
راه‌اندازی کارزار نجات و واکنش خانم سخنگو
در راستای اعتراض به این اقدام سرپرست سابق سازمان منابع طبیعی وآبخیزداری کشور، کارزاری تحت عنوان «نه به فرمان قتل جنگل‌های هیرکانی» توسط فعالان حوزه محیط‌زیست راه‌اندازی شد و تا به این لحظه که این گزارش نوشته میشود، بیش از ۵۲ هزار نفر آن را امضا کرده‌اند. کارزاری که حتی «فاطمه مهاجرانی»، سخنگوی دولت را نیز به واکنش واداشت.
مهاجرانی در نشست خبری خود با اصحاب رسانه که در ۶ آذر ۱۴۰۳ برگزار شد، در مورد کارزار ایجادشده برای توقف بهره‌برداری از جنگل‌های هیرکانی که با دستور و نامه سازمان منابع‌طبیعی کشور انجام شد، گفت: «کارزار ایجادشده در مورد جنگل‌های هیرکانی نشان داد که حداقل ۴۸ هزار نفر در کشور مصرانه پیگیر حفاظت از جنگل‌های هیرکانی هستند. بهره‌برداری از جنگل و درختان جنگلی در برنامه هفتم ممنوع شده است، اما در تبصره‌ای در این برنامه خروج درختان خشک را مجاز اعلام کرده است. یعنی عنوان شده است که به‌دلیل ایمنی در رفت‌وآمد، برداشت درختان خشکیده از جنگل مجاز است. این موضوع با رویکرد دوگانه‌ای مواجه است. گروهی از کارشناسان می‌گویند درختان خشکیده زیست‌بومی ایجاد می‌کنند و نباید از جنگل حذف شوند. بنابراین، باید این درختان را در همین وضعیت نگهداشت و حتی اگر درختی در حال افتادن است هم باید آن را به حال خود رها کرد. گروه دیگری هستند که معتقدند می‌توان از این درختان در جای دیگری استفاده کرد.»
او ادامه داد: «آن چیزی که مورد تأکید دولت این است که با تغییر رویکرد وزارتخانه متبوع حتماً شاهد بهبود وضعیت حفاظت از جنگل‌های هیرکانی خواهیم بود. موضوع دوم این است که در رویکردهای محیط‌زیستی مانند آنچه در مورد جنگل‌های هیرکانی اتفاق افتاد، حضور فعال خود مردم کمک‌کننده است. حتماً در مناطقی که این دست‌اندازی‌ها غیرقانونی انجام میشود، مانند وقتی که درختان را زخمی کنند، وزارت جهادکشاورزی ورود خواهد کرد. طبق صحبتی که داشتیم هم وزیر جهادکشاورزی و هم سازمان حفاظت محیط‌زیست تأکید بر حل این موضوع داشتند و امیدواریم شاهد بهبود در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی باشیم. بنابراین، هم تغییر رویکرد در وزارتخانه وجود دارد که با تغییرات سازمانی همراه خواهد بود و هم افزایش مراقبت را شاهد خواهیم بود.»
طرح برداشت درختان تنه شکسته و افتاده دوباره بررسی میشود
همچنین «شینا انصاری»، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دیدار با «غلامرضا نوری قزلجه»، وزیر جهاد کشاورزی به نامه سرپرست سابق سازمان منابع طبیعی در مورد تجویز برداشت درختان شکسته و افتاده در جنگل‌های هیرکانی گفت: «این مساله باعث ایجاد حساسیت‌های جدی در بین کارشناسان و افکار عمومی شده و این اجازه برداشت می‌تواند باعث افزایش قاچاق و برداشت‌های غیراصولی در جنگل‌های هیرکانی شود.»
وزیر جهاد کشاورزی نیز بعد از طرح مباحث کارشناسی در این خصوص، دستور بررسی دوباره این طرح را تا زمان برطرف شدن ابهامات کارشناسی صادر و بیان کرد: «نگرانی‌های مردم و کارشناسان باید در این زمینه برطرف شود.»
۵۲ هزار امضا برای نجات نگین سبز شمال ایران
حال به سراغ الهه موسوی، فعال حوزه محیط‌زیست و نویسنده کارزار «نه به فرمان قتل جنگل‌های هیرکانی» رفته‌ایم و گفت‌وگویی را با وی داشته‌ایم.
موسوی در گفت‌وگو با پانا درباره راه‌اندازی این کارزار اظهار کرد: «این کارزار برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی راه‌اندازی شده و خرسندیم تا به این لحظه واکنش‌های خوبی نیز از سوی مقامات و بسیاری از فعالان حوزه محیط‌زیست و همچنین افکار عمومی داشته است.»
این فعال محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که برداشت چوب از جنگلها چه تاثیراتی منفی در پی خواهد داشت، گفت: «برداشت بی‌ضابطه چوب می‌تواند به افزایش قاچاق چوب و اختلال در اکوسیستم جنگل منجر شود، هرکدام از این موارد به اندازه کافی در طی سالیان گذشته جنگل‌های ایران را متضرر کرده است و ضربات جبران ناپذیری بر پیکره منابع طبیعی و محیط‌زیست ایران وارد شده است.»
موسوی یادآور میشود:«جنگلها یک اکوسیستم پیچیده هستند و درختان خشک و افتاده نیز بخشی از این اکوسیستم را تشکیل می‌دهند. برداشت این درختان می‌تواند به کاهش تنوع زیستی و افزایش آفات منجر شود.»
وی با بیان اینکه ابلاغ تبصره ۱ ماده ۳۶ قانون هفتم توسعه می‌تواند باعث به وجود آمدن مشکلات نظارتی شود، عنوان کرد: «مجوزهای صادر شده برای برداشت چوب می‌تواند به ورود مافیای چوب و تخلفات بیشتر کمک کند، زیرا هیچ نظارتی صورت نمی‌گیرد و احتمال دارد حتی تنه درخت سالم را قطع کنند و بگویند این درخت نیز خشک یا شکسته بوده است.»
موسوی در خصوص موفقیت این کارزار یادآور شد: «تا کنون بیش از ۵۲ هزار امضا جمع‌آوری شده و واکنش‌های مثبت بسیاری دریافت کردیم. شخص سخنگوی دولت و رئیس‌جمهور به صراحت اعلام کردند که منابع طبیعی و محیط زیست خط قرمز دولت است و رویکرد در حفاظت از جنگلها باید تغییر کند. امیدواریم این پیگیری‌ها به نتایج مطلوبی برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی منجر شود و دیگر شاهد صدور چنین دستوراتی نباشیم.»
منبع: پانا
عکاس: حامد تیزرویان
