نام خیابان ها و کوچه ها یک شهر، بخشی جدایی ناپذیر از هویت آن است. شناسنامه ای که گواه تاریخ و آن چیزی است که بر مردم و شهر گذاشته است. اما مدیران شهری در همه جای ایران عادت کرده‌اند که بر خلاف اصول شهرسازی، نام‌ها را تغییر دهند. این بار نوبت به کرمان رسیده است و ساکنان شهر در کارزاری تحت عنوان «نجات هویت کرمان و جلوگیری از تغییر نام خیابان‌ها» اعتراض خود را ثبت کرده اند.
«نجات هویت کرمان و جلوگیری از تغییر نام خیابان‌ها » که ۲۷ بهمن ماه ۱۴۰۱ ثبت شده است خطاب به علیدادی سلیمانی، امام جمعه کرمان، استاندار، فرماندار و شورای نامگذاری معابر شهر کرمان آمده است:
کرمان شهری تاریخی و باستانی است که متأسفانه در طول تاریخ بخش عظیمی از هویت تاریخی خود را از دست داده است؛ در سالهای اخیر نام‌های اصیل کرمانی که مختص این شهر بودند و شخصیت های بزرگی که افتخار این سرزمین هستند به دلایل نامشخص کنار گذاشته شدند و کرمان به شهری که تقریباً دیگر نامی از گذشته و مشاهیر خود ندارد تبدیل شده است؛ البته مردم کرمان با خطاب قرار دادن نام‌های گذشته همیشه این اعتراض را سال‌ها همراه خود به دوش کشیده‌اند.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که اکثر خیابان‌ها، محلات، میادین، معابر و حتی مساجد و تکیه‌های تاریخی و اصیل کرمان تغییر نام پیدا کرده‌اند و این‌بار نام خیابان میرزا آقاخان کرمانی، یکی از چهره‌های برجسته تاریخ تغییر یافته است.
دکتر یدالله آقاعباسی استاد دانشگاه، پژوهشگر و مولف درباره شخصیت و اهمیت میرزا آقاخان کرمانی چنین می گوید: میرزا فرزند دلاور ایران و کرمان و بردسیر، یگانه متفکر برجسته و چند وجهی تاریخ ایران قبل از انقلاب مشروطیت است به دلیل مبارزۀ بی‌امانش با جهل و استبداد، از طریق نوشته‌های آگاهی‌بخشش. او نابغه‌ای بود که در ادبیات، تاریخ و نمایش و بسیاری از علوم قدیم و جدید زمانۀ خودش سرآمد و بی‌بدیل بود و مهم‌تر از همه، استبداد را با قلم شورانگیز خود به ستوه آورده بود و جان بر سر پیمان خود با مردم گذاشت...". همچنین به گفته گلابزاده پژوهشگر تاریخ کرمان: "میرزا آقاخان یک شخصیت بزرگ علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، روزنامه‌نگاری بوده است که شهید راه آزادی وطن شد".
حال ما مردم کرمان خواستار جلوگیری از این اقدام هستیم و امیدواریم نام‌هایی که مختص شهر کرمان هستند که بر اساس ناآگاهی و دلایل نامشخص تغییر پیدا کرده‌اند بازگردانده شوند و اگر قرار است نامی بر جایی گذاشته شود برای خیابان‌های تازه تأسیس در محدوده جدید شهر انجام بگیرد؛ تا هویت و اصالت از بین رفته شهر تاریخی کرمان احیا شود.»
ریشه حذف نام میرزا آقاخان کرمانی به مذاکرات صحن علنی شورای شهر کرمان، در میانه بهمن ماه باز می‌گردد. محمود بابایی، رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر دوره ششم کرمان از موافقان تغییر نام خیابان میرزا آقاخان است. بابایی، در گفتمگو با ایرنا، علت این تغییر نام را شخصیت ضد ایرانی و کرمان میرزا آقاخان دانسته و چنین گفته است:
«سابق بر این مردم شناخت دُرستی از این شخصیت نداشتند، ولی در مجامع علمی و طبق کتاب‌ها و اندیشه‌های ایشان کاملا مشخص است که جدای از بحث‌های ضد اسلام و ضدشیعه موضوعاتِ ضد ایرانی و کرمانی نیز در کتاب‌های این شخصیت مطرح شده است. در کتاب‌های منسوب به وی مانند«۱۰۰ خطابه» نیز این محتوا مشهود است. طبق تحقیقات دانشگاهی برای ما مشخص شده بود که گذاشتن همچین نامی روی یکی از خیابان‌های کرمان اصلا جای این سوال دارد که چرا این اتفاق افتاده است؟»
کم لطفی به تاریخ
اما سید محمدعلی گلابزاده که سال‌هاست مدیریت مرکز کرمان‌شناسی را برعهده دارد اعتقاد دیگری دارد. به نظر او میرزا آقاخان کرمانی یکی از سمبل‌های فرزانگی، فرهیختگی و آزادی‌خواهی تاریخ ایران است. او در خصوص تغییر نام معابر کرمان به شرق می‌گوید: اقدامی که در خصوص تغییر نام خیابان میرزا آقاخان کرمانی انجام دادند کم لطفی نسبت به مردم، تاریخ، آزادی خواهی و کمال و معرفت مردم کرمان است.
میرزا آقاخان کرمانی که بود؟
به گفته گلاب زاده، رییس مرکز‌کرمانشناسی ، میرزا آقاخان کرمانی قبل از این که به ترکیه برود و به سید جمال الدین اسدآبادی ملحق شود با حاکم زورگویی مثل عبدالحمید فرمانفرما درافتاده بود. او در کرمان مأمور مالیات بود، اما حاضر نشد از مردم مالیات بیش از حد بگیرد و از کرمان هجرت کرد. او بعد به اصفهان رفت و در آنجا با شیخ احمد روحی یک روزنامه راه انداخت. در نهایت به ترکیه رفت و به اتفاق سید جمال الدین اسدآبادی "روزنامه باختر" را راه اندازی کرد و شروع به فعالیت سیاسی کرد. بعد از آنکه ناصرالدین شاه، توسط میرزا رضای کرمانی ترور شد محمدعلی شاه با استناد به اینکه میرزا رضای کرمانی همکلام و هم صحبت شخصیت‌هایی مثل شیخ احمد روحی و میرزا آقاخان کرمانی بوده، دستور اعدامشان را داد. به خواست دولت ایران، عثمانی در تبریز، زیر یک درخت نسترن، سر این دو نفر را از تن جدا کرد، پوست تنشان را کند، بعد اجسادشان را زیر یک دیوار انداختند و دیوار را هم خراب کردند.
این پژوهشگر که به شدت با این تغییر نام مخالف است، معتقد است میرزا آقاخان کرمانی در راه آزادی خواهی جان باخت و درباره سابقه میرزا آقاخان کرمانی چنین می‌گوید: این اتهام که میرزا آقاخان کرمانی گرایش‌های بابیگری داشته قابل تامل و بررسی است. قبل از این که نحله بابیگری مشخص شود و مسیرش روشن گردد، این دو نفر، دو دختر را گرفتند و وقتی فهمیدند اینها راه غیر اسلامی دارند، مسیرشان را تغییر دادند و هر دو را طلاق دادند. میرزا آقاخان کرمانی، استاد و معلمِ ناظم الاسلام کرمانی است که کتاب تاریخ بیداری ایرانیان را نوشته و خودش شاگرد حاج ابوجعفر معروف در کرمان بود. او روحانی زاده و شخصیت برجسته ای بود.
گلاب زاده تاکید می کند :اگر شورای شهر بر این تغییر نام پافشاری کند به باور من لکه سیاهی در تاریخ شورای شهر کنونی برای همیشه باقی خواهد ماند. فرضا اگر اتهاماتی وارد است، در فضای موجود جامعه که به آرامش نیاز داریم وقت چنین کاری نیست.
شورای شهر کرمان مقابل مردم
او در خصوص این که چرا این تغییر نام در کمیته نام گذاری شواری کرمان بررسی نمی‌شود، هم می‌گوید: من سال‌ها عضو شورای نامگذاری شورای شهر بودم. اما شورای شهر جدید این مجموعه را حذف کرد، یعنی کسی نیست که بخواهد روی این موارد بحث کند. آقایان خودشان می‌برند و می‌دوزند و تغییر می‌دهند. اغلب مردم کرمان متاثرند و در شبکه‌های مجازی اظهار تاسف کردند، اما شورای شهر یک تنه در مقابل خیل جمعیتی از مردم ایستاده است.
کارشناسان علم شهرسازی معتقدند، اگر به طور سیستمی دربـاره اسـامی خیابان‌های شهر بیندیشیم، می‌بینـیم کـه آنهـا در واقـع تـاریخ منطقـه را مـنعکس می‌کنند. شاید برای همین نام این کارزار «نجات هویت کرمان » گذاشته شده، گویی با تغییر اسامی، می خواهند، بخشی از تاریخ منطقه فراموش شود.
نویسنده: نورا حسینی، خبرنگار گروه جامعه روزنامه شرق
ویژه
