کاشان اگرچه بیشتر با باغ فین و خانه تاریخی طباطبایی‌ها شناخته می‌شود، اما واقعیت آن است که هر گوشه‌وکنار آن مملو از خانه‌های تاریخی و بافت تاریخی ارزشمند است. ظرفیت‌های گردشگری کاشان به‌گونه‌ای است که چنانچه به بافت تاریخی آن رسیدگی لازم و مستمر شود، این شهر می‌تواند تبدیل به یکی از گردشگرپذیرترین شهرهای کشور شود.
اما در سال‌های اخیر، به جای کمک به مرمت بناهای تاریخی و استفاده از ظرفیت‌های بافت تاریخی کاشان، ساخت‌و‌سازهای بزرگ مقیاس و خیابان‌کشی‌های ادامه‌دار بلای جان بافت تاریخی ارزشمند این شهر شده است. همین شرایط باعث شده که یکی از فعالان میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» وضعیت کنونی را به «سلاخی بافت تاریخی کاشان» تعبیر کند.
نتیجه این تخریب‌های ادامه‌دار در کاشان، تکه‌تکه‌شدن بافت تاریخی و از بین رفتن ارزش‌های هویتی و فرهنگی آن بوده است. اصرار مدیریت شهری بر خیابان‌کشی در بافت تاریخی شهر کار را به جایی رسانده که گروهی از دوستداران میراث فرهنگی با ایجاد کمپینی مردمی که رییس‌جمهوری و دو تن از وزیران را مخاطب قرار داده، خواستار توقف روند تخریب در بافت تاریخی کاشان شوند.
کارزار مردمی برای توقف تخریب
تخریب بافت تاریخی کاشان اعتراضات مردم و دوستداران میراث فرهنگی را به دنبال داشته است و موجب شکل‌گیری کارزاری مردمی با نام «درخواست جلوگیری از تخریب‌های گسترده و سازمان‌یافته در بافت تاریخی کاشان» شده است.
در این کارزار که خطاب به رییس‌جمهوری، وزیر راه‌وشهرسازی و وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نوشته‌شده آمده است: «بدین‌وسیله جمعی از متخصصان و دغدغه‌مندان حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی، اعتراض خود را نسبت به تخریب‌های گسترده و سازمان‌یافته در محدوده مصوب بافت تاریخی کاشان اعلام می‌دارند.»
نویسندگان متن کارزار ضمن اشاره به مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری مبنی بر تعیین محدوده بافت تاریخی ۱۶۸ شهر ایران و ممنوع بودن ساخت‌و‌سازهای بزرگ مقیاس در این بافت‌ها درخواست کرده‌اند که بر همین بنا جلوی ساخت‌و‌ساز در بافت تاریخی کاشان گرفته شود.
امضا‌کنندگان کارزار معتقدند: «تمامی اقدامات مدیریت شهری کاشان در این محدوده مصوب از جمله خیابان‌کشی‌ها، تعریض معابر و اجرای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس، مغایرت اساسی با مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری داشته و احداث آنها در هر مرحله‌ای که هست، با توجه به قوانین و مصوبات هر دو وزارتخانه راه‌وشهرسازی و میراث فرهنگی باید متوقف شود. از زمان تصویب مصوبه تعیین محدوده ۱۶۸ شهر تاریخی، تاکنون چندین خیابان و تعریض گسترده معابر برخلاف مصوبه ذکر شده و حتی بدون داشتن مصوبه کمیسیون ماده ۵، در بافت تاریخی کاشان اجرا شده و این روند تخریب رو به افزایش بوده و قصد توقف ندارد.»
گفته می‌شود در آخرین اقدامات تخریبی، خیابانی از سمت خیابان محتشم کاشانی تا زیارت درب زنجیر در حال احداث است که با تخریب خانه‌ای تاریخی و ارزشمند موسوم به خانه بزرگ همراه بوده و قرار است تا مقبره میرعماد امتداد پیدا کند که در مسیر خود بخش اعظمی از بافت تاریخی و ارزشمند کاشان با خاک یکسان خواهد شد.
در دو دهه اخیر خیابان باب‌الحوائج محدوده شمال بازار کاشان را از بافت ارزشمند پیرامونی خود جدا کرد و این خیابان جدید نیز جنوب بازار را از بافت تاریخی هم‌پیوند خود جدا می‌کند. تمامی این تخریب‌ها و ساخت‌و‌سازها در محدوده حریم بازار ثبت ملی کاشان در حال وقوع بوده که برخلاف مصوبات و قوانین جاری است.
از سوی دیگر، بافت آبادی‌های تاریخی حومه کاشان که هم‌اینک بخشی از شهر کاشان محسوب می‌شوند نیز طی سال‌های اخیر دستخوش تخریب‌های گسترده بوده است. بافت تاریخی فین، دیزچه، راوند، لتحر و حسن‌آباد به شدت تخریب شده، پیوستگی خود را از دست داده و مساحت اندکی از آنها باقی است. گفته می‌شود همین بخش‌های اندک باقی مانده از بافت تاریخی کاشان نیز مورد تهدید جدی قرار دارند. کمااینکه سال گذشته برای آزادسازی معبر، دستور تخریب بافت تاریخی فین صادر شده و موجب نابودی بافت ناچیز باقیمانده شد. وضعیت سایر شهرها و آبادی‌های اطراف کاشان همچون آران و بیدگل، نوش‌آباد، سفیدشهر، طاهرآباد، یزدل، خزاق، قمصر، نیاسر، برزک، مرق، نشلج و… نیز کم و بیش بر همین منوال است؛ یعنی یا بافت تاریخی آنها به کلی نابود شده یا بخش‌های اندکی باقی مانده که اغلب متروک و در حال ویرانی است.
با استناد به جمیع این موارد نویسندگان کارزار مربوطه و برخی از اعضای اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران درخواست کرده‌اند که تخریب‌های گسترده و سازمان یافته در محدوده مصوب بافت تاریخی کاشان با توجه به مصوبات وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی و میراث فرهنگی در هر مرحله‌ای که هست متوقف شود.
این فعالان حوزه میراث فرهنگی همچنین خواستار آن هستند که طرح ویژه حفاظت از بافت تاریخی کاشان در اسرع‌وقت در دستور کار وزارت راه و وزارت میراث فرهنگی قرار گیرد تا مانع از تخریب و دست‌اندازی‌های پیش‌رو شود.
لزوم ارائه طرح ویژه از سوی وزارت میراث فرهنگی
محمدمهدی کلانتری- دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران- در توضیح اقداماتی که باید برای سرپا نگه داشتن و زنده کردن بافت تاریخی کاشان صورت گیرد به «جهان‌صنعت» گفت: مساله این است که در گام نخست باید طرح ویژه بافت تاریخی کاشان کار شود و طبق آن طرح همه دستگاه‌ها موظف شوند که به این طرح پایبند باشند که هر دستگاهی نخواهد سرخود طرحی ایجاد کند و در نظر بگیرد. زمانی که میراث فرهنگی حرفی برای گفتن ندارد بقیه (نهادها) حرف دارند. میراث فرهنگی به عنوان نهادی که در بافت‌های تاریخی حق «وتو» دارد باید آماده باشد و طرح ویژه‌اش را ارائه دهد و مصوب کند تا دستگاه‌های دیگر موظف شوند این طرح ویژه را اعمال کنند.
وی افزود: به نظرم وجود این طرح ویژه برای شروع امری الزامی است. توجه داشته باشید که کاشان یکی از مقاصد توریستی کشور در دنیا است و صرفا محدود به سه خانه تاریخی طباطبایی‌ها، عامری‌ها و عباسیان و یک مسجد آقابزرگ و بازار نیست. می‌توان گفت همین الان کاشان حداقل دو هزار اثر در سطح خانه طباطبایی‌ها دارد. با وجود اینکه کاشان در این سطح آثار دارد، اما اصلا به آن پرداخته و نگاه نشده است. به نظرم اگر افزون بر چند اثر محدود و شناخته شده، سایر آثار تاریخی کاشان و بافت آن نیز معرفی شوند اتفاق بزرگی می‌افتد و این شهر تبدیل به یکی از توریستی‌ترین شهرهای ایران می‌شود.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ضمن اشاره به مشکلات مالکان خانه‌های بافت تاریخی گفت: مردمی که در بافت تاریخی کاشان مالک خانه هستند باید حمایت شوند تا بتوانند برای املاکی که دارند مجوز مرمت بگیرند و آنها را مرمت کنند. شهرداری کاشان اما به مالکان خانه‌ها در بافت تاریخی فشار می‌آورد، یعنی (حتی) خانه‌هایی که صاحبان‌شان آنها را مرمت کرده‌اند از سوی شهرداری کاشان به آنها فشار وارد می‌شود که یا باید پارکینگ تامین کنند و خانه را برای پارکینگ تخریب کنند یا هزینه پارکینگ بدهند.
این در حالی است که احیای خانه‌های تاریخی به لحاظ قوانین کشوری عوارض ندارد و مثل نوسازی نیست که عوارض نوسازی بر آن مترصد باشد یا ناچار باشند پارکینگ تامین کنند، اما شهرداری کاشان برای خانه‌های تاریخی نیز این قانون را (در این مورد) به صورت غیر‌قانونی اجرا و به صاحبان خانه‌های تاریخی فشار وارد می‌کند. در نتیجه این رویکرد مردم اگر هم (در بافت تاریخی کاشان) خانه دارند آنقدر تحت فشار هستند که نمی‌توانند خانه خودشان را احیا کنند.
کلانتری درخصوص بحث وام‌های مرمت و کم و کیف این وام‌ها که با هدف احیای بافت تاریخی اعطا می‌شود نیز گفت: بحث وام‌های مرمت که چندی پیش از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مطرح شد و با چند بانک صحبت شده بود که مالکان خانه‌های بافت تاریخی بتوانند برای مرمت وام بگیرند جدیدا راه‌اندازی شده و این خودش یک مساله خوب است. با این وجود رقم در نظر گرفته شده برای وام کافی نیست، یعنی در تهران حدود ۴۰۰میلیون تومان بوده، در کلانشهرها ۳۰۰ میلیون تومان و در سایر شهرها ۲۵۰ میلیون تومان تعیین شده است. وی در خاتمه گفت: به هر روی این اختصاص وام مرمت یک بحث خوب در حوزه مرمت است، اما مساله کنونی اینجاست که مردم کاشان الان بیشتر از این ناراحت هستند که دست‌شان (برای جلوگیری از تخریب بافت تاریخی شهر) به هیچ کجا نمی‌رسد و بافت تاریخی کاشان تخریب شده و کسی هم گوشش بدهکار نیست.
نویسنده: نادر نینوایی
ویژه
