اتفاقات عجیب در تهران کم نمی‌افتد؛ آخرین آن، ساخت‌وساز برج‌های بلند در منطقه 22 شهرداری که مشاهدات و تصاویر نشان می‌دهد به «باغ ملی گیاه‌شناسی» آسیب رسانده است. همین مسئله دغدغه‌مندان محیط زیست را بر آن داشت تا در کارزاری درباره این اتفاق هشدار دهند. در این نامه که خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری و علیرضا زاکانی، شهردار تهران، نوشته شده و نزدیک به 15 هزار نفر آن را امضا کرده‌اند، آمده است: مخاطره جدی‌ای که پیش‌روی باغ ملی گیاه‌شناسی ایران است، در‌نهایت منجر به نابودی بزرگ‌ترین گنجینه ملی کشور خواهد شد. در این نامه به این موضوع اشاره شده که: «در طرح تفصیلی مصوب، این قطعه برای فعالیت‌های آموزشی که ارتفاع کم دارد، منظور شده بود و قرار نبود آنجا مسکونی بشود. تردیدی نیست که این آسیب‌ها، گوهر یگانه میهن عزیزمان، این اثر ثبت‌شده ملی را که در خاورمیانه بی‌مانند است و سهم بزرگی در حفاظت، پژوهش و افزایش آگاهی و دانش طبقات مختلف مردم ایفا می‌کند، با چالش جدی روبه‌رو خواهد کرد و دیری نخواهد گذشت که زوال گونه‌های گیاهی و مهاجرت پرندگان و سایر جانوران مأمن‌گرفته در آن را سبب خواهد شد». دغدغه‌های به‌وجود‌آمده برای سالم‌ماندن باغ ملی گیاه‌شناسی باعث شد تا در کلاب‌هاوس این موضوع به بحث و تبادل‌نظر گذاشته شود.
باغ منحصربهفرد در خاورمیانه
عادل جلیلی، رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی، در این نشست مجازی گفت: «در دنیای علم برای حفاظت از گونه‌های گیاهی دو روش حفاظت در رویشگاه و حفاظت خارج از رویشگاه وجود دارد که سازمان جنگل‌ها و مراتع حفاظت در عرصه‌های طبیعی و سازمان محیط زیست، حفاظت از مناطق حفاظت‌شده را بر عهده دارند که گونه‌های گیاهی را در محیط طبیعی مدیریت می‌کنند. اما در طبیعت برخی از گونه‌های گیاهی در معرض خطر انقراض یا نادر یا دارای ارزش اقتصادی خاص یا گونه‌های انحصاری که فقط در یک رویشگاه یا کشور می‌روید، در خارج از رویشگاه نگهداری می‌شوند تا بعد به محیط اصلی بازگردانده شوند که ایجاد باغ‌های گیاه‌شناسی مرسوم‌ترین روش در 200 سال گذشته برای حفاظت خارج از رویشگاه است». او ادامه داد: «در باغ‌های گیاه‌شناسی، گیاهان به دو روش زنده در طبیعت و به‌صورت بذر در بانک ژن نگهداری می‌شوند و در حفاظت از گونه‌های گیاهی انحصاری، گونه‌های در خطر انقراض و گونه‌های نادر، نقش حیاتی دارند. باغ‌های گیاه‌شناسی شبکه‌ای را تشکیل داده‌اند و در‌عین‌‌حال که در حفظ گونه‌های نادر کشور خود نقش بازی می‌کنند، همراه با شبکه سعی می‌کنند گونه‌های گیاهی کره زمین را همراه با‌هم حفظ کنند. بنابراین باغ‌های گیاه‌شناسی هم به‌عنوان سرمایه ملی و هم سرمایه جهانی شناخته شده‌اند». رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی ایران عنوان کرد: «این باغ در خاورمیانه منحصربهفرد بوده و رعایت استانداردهای آن را به یکی از باغ‌های مطرح تبدیل کرده است. نقش حیاتی باغ‌های گیاه‌شناسی، حفاظت منابع گیاهی و ژنتیکی آن کشور است و نقش دوم آن، با توجه به توسعه زندگی شهری، افزایش ارتباط مردم با طبیعت و کاهش اثرات روانی زندگی شهرنشینی و ایجاد فرصتی برای برقراری ارتباطی منطقی بین مردم با طبیعت و آشنایی با گونه‌های گیاهی است». جلیلی در ادامه این نشست گفت: «در سال 1379 در طرح تفضیلی، منطقه 22 تهران با نگاه تبدیل منطقه اکولوژی پایدار و مدیریت ساخت‌وساز پهنه‌های مجاور باغ گیاه‌شناسی به‌عنوان پهنه خدماتی آموزشی معرفی و ابلاغ شد. در‌حال‌حاضر با توافق میان شهرداری و بنیاد تعاون ارتش، این پهنه‌ها با تغییر کاربری به منطقه مسکونی با تراکم بالا تبدیل شده و بناست 22 برج 39طبقه در مجاورت باغ گیاه‌شناسی احداث شود که این اقدام این منطقه را به پرتراکم‌ترین نقطه شهر تهران و حتی ایران تبدیل می‌کند».
رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی ایران: «این باغ در خاورمیانه منحصربهفرد بوده و رعایت استانداردهای آن را به یکی از باغ‌های مطرح تبدیل کرده است. نقش حیاتی باغ‌های گیاه‌شناسی، حفاظت منابع گیاهی و ژنتیکی آن کشور است و نقش دوم آن، با توجه به توسعه زندگی شهری، افزایش ارتباط مردم با طبیعت و کاهش اثرات روانی زندگی شهرنشینی و ایجاد فرصتی برای برقراری ارتباطی منطقی بین مردم با طبیعت و آشنایی با گونه‌های گیاهی است».
رئیس باغ ملی گیاه‌شناسی ایران با اشاره به برخی تناقض‌ها و احتمال وقوع تخلف در روند صدور مجوز ساخت، عنوان کرد: «در محدوده باغ، پهنه‌های محیط‌زیستی است و از نقطه‌نظر مسائل امنیتی، محیط‌زیستی و راهبرد استراتژیک نمی‌تواند محل ایجاد ساختمان‌های با ارتفاع بلند و پرتراکم باشد. مخالف تأمین مسکن برای اعضای سازمانی نیستیم، کما‌اینکه واحدهای این تعاونی فقط به کارکنان ارتش اختصاص ندارد و در‌حال‌حاضر واحدها در بنگاه‌های املاک به فروش می‌رسند اما منافع گروه زیادی از مردم نمی‌تواند در مقابل منافع ملی قرار بگیرد». جلیلی با اشاره به اجرای دو پروژه علمی برای حفظ و نگهداری گونه‌های در معرض انقراض و جمع‌آوری بانک ژن توسط محققان این مؤسسه گفت: «ارزش‌افزوده علمی که در این پروژه انجام شده، بسیار بالا و مطابق با استاندارد جهانی است و کارهای منحصربه‌فردی در این مؤسسه انجام می‌شود؛ اما برخی از مسئولان به نام تراکم‌فروشی به خود اجازه می‌دهند سرمایه عظیم علمی را از بین ببرند». او ادامه داد: «عمده منابع باغ گیاه‌شناسی کیو که معروف‌ترین باغ گیاه‌شناسی جهان است، توسط شهرداری لندن تأمین می‌شود؛ اما شهرداری تهران حتی به خود زحمت نمی‌دهد پروژه بغل گوش خود را ببیند که سرمایه شهر تهران است. این در حالی است که مؤسسه تحقیقات سازمان جنگل‌ها و مراتع و باغ گیاه‌شناسی همواره به‌عنوان یک بدنه جدی در کنار سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران بوده است تا بتواند فضای سبزی علمی خوبی برای تهران ایجاد کند».
باید مسئولان از تبعات نابودی باغ آگاه شوند
فاطمه سفید‌کن، معاون پژوهشی در باغ ملی گیاه‌شناسی ایران، در این نشست مجازی عنوان کرد: «توجه به محیط زیست و ارزش قائل‌شدن برای تنوع زیستی و فهم از وابستگی حیات انسان به حیات دیگر موجودات، مفهومی برای کشورهای توسعه‌یافته است. اگر ادعای توسعه‌یافتگی داریم و از تمدن و فرهنگ چند‌هزارساله نام می‌بریم، باید مسئولان را از تبعات نابودی این باغ آگاه کنیم و اگر نمی‌توانیم باغ 150هکتاری را حفظ کنیم، نباید ادعای حفظ محیط زیست داشته باشیم». او افزود: «دریاچه ارومیه با حفر چاه‌های غیرمجاز، گسترش کشاورزی و مسدودسازی آب ورودی دریاچه خشک شد و بعد ستاد احیای دریاچه ارومیه ساخته شد. چرا باید با این میزان تجربه اجازه دهیم اتفاقی بیفتد که ثمره 50 سال زحمت و حفاظت از گونه‌های گیاهی و سرمایه‌گذاری در یکی از نمادهایی که مردم به آن افتخار می‌کنند و نشان‌دهنده توجه به محیط زیست و توسعه‌یافتگی است، نابود شود».
95 درصد مشکلات کشور محیط‌زیستی است
هادی کیادلیری، استاد دانشگاه نیز گفت: «شاخص تعالی هر جامعه، میزان توجه مردم جامعه به مسائل محیط‌زیستی و طبیعت است. برخی از دولتمردان برای مسائل اقتصادی بیشتر ارزش قائل می‌شوند اما توجه به مسائل اقتصادی منفعت کوتاه‌مدتی دارد، درحالی‌که بی‌توجهی به طبیعت و اکولوژیک، فاجعه اقتصادی به بار خواهد آورد که هم‌اکنون نیز این فاجعه را در جای‌جای کشور مشاهده می‌کنیم». او افزود: «در هفته منابع طبیعی میلیاردها تومان بابت درختکاری هزینه می‌شود تا صرفا فرهنگ‌سازی انجام شود ولی در کنار آن، آشکارا با فرهنگ‌سازی خاموش مانند رهاسازی زباله‌ها در جنگل‌ها و قطع هزاران درخت آن زحمات را به هدر می‌دهند». این استاد دانشگاه با بیان اینکه 95 درصد مشکلات کشور مرتبط به حوزه محیط زیست است، گفت: «نجات گونه‌های نادر و در‌حال انقراض در باغ‌ها اتفاق می‌افتد و تنها محل حفاظت از گیاهان نیست بلکه زیستگاه انواع موجودات است و باغ ایران با محاصره‌شدن به‌‌وسیله ساخت‌وسازها، پیوستگی‌ها را از بین برده و با خشک‌شدن چاه‌های آب، درختان را با انواع بیماری‌ها و آفات مواجه کردیم که با هزینه بسیار زیاد نجات یافتند اما احداث این برج‌ها تیر خلاصی بر باغ ملی گیاه‌شناسی خواهد بود. اگر این پروژه ادامه پیدا کند، تا 20 سال آینده باغی وجود نخواهد داشت و آن هم قطعه‌بندی و به ساختمان تبدیل می‌شود».
حامد بیدی، مدیر سامانه کارزار که این جلسه را نیز تشکیل داده بود، در‌این‌باره گفت: «برای موضوعات محیط‌زیستی و میراث فرهنگی با توجه به ماهیت غیرقابل‌بازگشت آنها باید حساسیت بیشتری به خرج داد و باغ گیاه‌شناسی علاوه بر اینکه گنجینه‌ای محیط‌زیستی و جاذبه‌ای گردشگری است، ارزش‌های علمی و پژوهشی بالایی نیز دارد».
مدیرعامل کارزار: «برای موضوعات محیط‌زیستی و میراث فرهنگی با توجه به ماهیت غیرقابل‌بازگشت آنها باید حساسیت بیشتری به خرج داد و باغ گیاه‌شناسی علاوه بر اینکه گنجینه‌ای محیط‌زیستی و جاذبه‌ای گردشگری است، ارزش‌های علمی و پژوهشی بالایی نیز دارد».
باغ گیاه‌شناسی در اجتماع اثرگذار است
رضا ساکی، خبرنگار و فعال حوزه محیط زیست نیز در این نشست مجازی عنوان کرد: «به‌عنوان شهروند، زمانی که امکان سفر به گیلان و مازندران نداشته باشم، برای مشاهده پاییز به باغ گیاه‌شناسی می‌روم تا بخشی از هیرکانی را آنجا ببینم و مشاهده می‌کنم که مردم با دیدن سنجاب یا دارکوب‌ها و روباه، چگونه با تعجب به آنها نگاه می‌کنند که در دل تهران مکانی وجود دارد که این حیوانات به‌راحتی در آنجا زندگی می‌کنند. باغ گیاه‌شناسی هم از لحاظ طبیعی مهم است و هم از نظر اجتماعی نیز بسیار اثرگذار است، ولی ساخت‌وسازهای جدید روی گلوی این منطقه پا می‌گذارد». لیلا فولادوند، مستندساز نیز با تأکید بر جایگاه ویژه باغ گیاه‌شناسی در تهران گفت: «تنوع زیستی این باغ بسیار درخور‌توجه است؛ به‌طوری‌که این تنوع را در هیچ نقطه‌ای از تهران شاهد نیستیم. همچنین این مجموعه محل عبور هوای تهران است و باید از مسئولان پرسید علت ساخت این همه برج بدون برنامه برای چیست؟ باغ ملی گیاه‌شناسی بسیار منحصربهفرد و شایان توجه است اما معتقدم شورای شهر تمایلی برای پیگیری ندارد».
خطر نابودی گیاهان با گردوغبار خاکبرداری
محمد متین‌زاده، مشاور در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز عنوان کرد: «طرف‌های ذی‌نفع در ساخت برج‌های منطقه 22 تهران، شرکت تعاونی مسکن ارتش است که با توجه به تغییراتی که در پهنه موسوم به پهنه آموزشی به پهنه مسکونی تبدیل‌شده، رخ داده است. پدیده‌ای که آغاز شده و با سرعت بالا در‌حال گسترش است، بحث خاکبرداری است که میزان گردوغباری که وارد باغ خواهد کرد، پیش از بالا‌آمدن برج‌ها تأثیر خود را خواهد گذاشت؛ چون غبار وقتی روی روزنه بنشیند، تنفس و تبادل گازی گیاه را سخت می‌کند و با توجه به تنوع گونه‌ای زیاد در باغ، ممکن است گیاهانی که شاید آخرین پایه‌ها در ایران باشند، با مخاطرات جدی روبه‌رو شوند».
او افزود: «باغ گیاه‌شناسی با توجه به عظمت و ویژگی آن، به‌عنوان اثر ملی در میراث فرهنگی ثبت شده و از طرف پدافند غیرعامل، باغ و بانک ژن آن به‌عنوان مرکز حساس طبقه‌بندی شده که باید به حفاظت از این مرکز حساس توجه ویژه‌ای شود».
پایان خبر.
پیش‌تر کارزاری با عنوان «درخواست رسیدگی به مخاطره جدی برای باغ ملی گیاه‌شناسی ایران» منتشر شد که تا انتشار این خبر ۱۶۰۲۴ نفر آن را امضا نموده‌اند.
