در 140 کیلومتری جنوب شرقی زاهدان و تقریبا 50 کیلومتری شمال شرقی شهرستان خاش، کوهی از رشته ارتفاعات جبال بارز قرار دارد که از مرکز مکران گذشته و به سمت پنج گور پاکستان امتداد دارد؛ نامش تفتان است و در دو متن پهلوی و آثار برخی سیاحان و جغرافی دانان، تحت عنوان واژه های «تمندان» یا «دمندان» و «تمیتمندان» به آن اشاره شده است. 

این کوه با دو قله، یکی از آتش فشان های نیمه فعال ایران است که سه دهانه آتش فشانی دارد که همیشه بخار گوگرد از آن متصاعد می شود و به گواه متون تاریخی، در اطراف این کوه، بقایایی از قبرهای قدیمی، مربوط به گورهای تاریخی بین قرن 8 تا 9 قمری، خرابه های باستانی متعلق به دوران زردشتیان و تمدنی به نام لادزیان یافت شده که ثابت می کند این منطقه، حدود 80 تا 100 هزار سال پیش، زیستگاه انسانی بوده است. این سرزمین، در تاریخ خود، قلعه های سنگی، قبرهای باستانی، گوردخمه ها، معماری صخره ای، سنگ نگاره های دوران باستان تا سنگ نوشته های دوران اسلامی و... را ثبت کرده است و از طرفی، همواره پناهگاه ارزشمندی برای حیات وحش رو به انقراض و کمیاب، مانند کبک، تیهو، بز و کل، قوچ و... بوده است.

از طرفی، در نزدیکی قله کوه تفتان، سه دریاچه به نام دریاسر قرار دارد. دو دریاچه در بخش شمالی کوه که کم عمق تر هستند و آب آنها شیرین است و تقریبا بزرگ ترین منبع تولید آب شیرین استان است و هرساله میلیون ها متر مکعب آب شیرین از تفتان وارد رودخانه های اطراف می شود و دریاچه سوم که عمق بیشتری دارد و دریاچه شور است. تمام این توضیحات، تفتان را به پهنه ای مقدس برای بومیان و قطب مهم گردشگری و همچنین، کوهی بااهمیت برای صخره نوردان و کوهنوردان تبدیل کرده است. از طرفی، در روزگاری که هامون خشک شده و ریزگردها مهمانان دایمی سیستان وبلوچستان شده اند، چشمه های تفتان شبیه آب حیات برای آن سرزمین عمل می کند. رگه های طلای یافت شده هم، تفتان را به گنجی ارزنده تبدیل کرده اما امروز، این کوه طلایی، پای معدنکاران را به آنجا باز کرده و نگرانی هایی را برای ساکنان سرزمین های اطراف این کوه اساطیری ایجاد کرده است. به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، در نهم آبان 1402، در بین معادن متعدد سیستان و بلوچستان، معدن «طلای انجیرک تفتان» در زمره یکی از بزرگ ترین معادن طلای کشور است که طرح ساخت کارخانه تولید شمش طلا در تفتان، با سرمایه گذاری شرکت توسعه معادن پارس تامین با هدف تولید سالانه نیم تن طلا، اشتغال زایی بیش از 350 نفر و با سرمایه گذاری بالغ بر 800میلیارد تومان، در سال 1401 آغاز شده است.

از زمان آغاز این طرح، بسیاری از فعالان اجتماعی، مدنی و محیط زیستی در این استان، نگرانی هایی از معدنکاری و تخریب های ناشی از آن داشتند و تلاش ‎های بسیاری برای توقف این طرح انجام شده که هیچ کدام به نتیجه نرسیده و به گفته روزنامه دنیای اقتصاد، ایرج حسن پور، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان از پیشرفت فیزیکی 80 درصدی کارخانه فرآوری طلا خبر داده و قرار است در آینده ای نزدیک به بهره برداری برسد.

حیات و بقای تفتان آماج مداخله های انسانی نادرست شده است
هرچند که فعالان اجتماعی و محیط زیستی، خود بر این باورند که توسعه صنعت، یکی از شروط مهم رشد و پیشرفت هر استان و منطقه ای است اما ملاحظات و نگرانی هایی برای تفتان دارند که شنیده نشده است.

«یاسر کرد»، فعال اجتماعی و مدنی در گفت وگو با «اعتماد» درباره آنچه اهالی این منطقه را از معدنکاری ها نگران کرده، می گوید: «در ابتدا لازم است اشاره ای به تاریخ و خصوصیات جغرافیایی این منطقه داشته باشم تا میزان حساسیت ها نسبت به تفتان مشخص شود. کوه تفتان و ارتفاعات آن در مرکز چهار شهرستان زاهدان، خاش، تفتان و میرجاوه قرار داشته و حیات و ممات دشت های مهم خاش، گوهرکوه، پشت کوه، میرجاوه و رودخانه های آن به بارندگی ها و برف های جمع شده روی این کوه بستگی دارد. پس در نگاه اول در نظر داشته باشید که تفتان برای بقا و ماندگاری این پهنه از جغرافیای استان و کشور چقدر مهم است. مساله مهم بعدی، میراث تاریخی، طبیعی، هویتی و محیط زیست منحصربه فرد تفتان است. در واقع تفتان تنها آتش فشان فعال در کشور است و در تمام اطراف تفتان به ویژه منطقه لادیز و خلبند علاوه بر اینکه نشانه های تمدنی پیش از تاریخ را می بینید، شاهد بقایای میراث باستانی و تاریخی خاندان های ساسانی هستید که بعد از ورود اعراب در دامنه های تفتان سکنی گزیدند. طبیعت این منطقه هم که متاثر از اقلیم ایران- تورانی است، زیستگاه و رویشگاه انواع گونه های جانوری و گیاهی است. این توضیحات را گفتم که بگویم تفتان به لحاظ میراث تاریخی، هویتی، حیات وحش، آبادانی و... چه جایگاهی دارد و جدا از اینکه باید برای امروز، این منطقه حفظ شود لازم است این میراث به نیکی به آیندگان هم منتقل شود.»

سال هاست که حفظ محیط زیست و حیات وحش و جانوری سیستان و بلوچستان، دغدغه بسیاری از فعالان محیط زیست و سازمان های مربوطه مانند سازمان محیط زیست است. این سازمان، در جلسات متعددی، حفاظت از این محیط و گونه های مختلف جانوری و گیاهی در معرض خطر نابودی را اولویت کاری خود اعلام کرده است اما در چند دهه گذشته، اقدامات توسعه ای آسیب های جدی برای این منطقه، به خصوص تفتان، ایجاد کرده است. کرد در این باره می گوید: «متاسفانه حیات و بقای تفتان و زندگی پیرامون آن از چندین دهه قبل آماج مداخله های انسانی نادرست و غلط قرار گرفت. از اوایل دهه هفتاد پای دستگاه های دولتی در ایجاد کمپ و مهمانسرا در منطقه کوهنوردی تفتان باز شد و به تدریج بسیاری از دامنه های تفتان برای ساخت منازل ویلایی و مراکز میزبانی دولتی تخریب شد؛ مساله ای که سالیان سال باعث آزردگی فعالین مدنی منطقه بود. فعالیت مخرب دیگر، مربوط به کارخانه سیمان خاش و سیستان است که خاش از اواسط دهه هفتاد و سیمان سیستان از اواسط دهه نود فعالیت های معدنی را در معادن این منطقه شروع کرد و هر روز هم شدت عملیاتشان بیشتر می شود، اما چون در پایین دست است کمتر حساسیت زاست.»

کرد با اشاره به آغاز فعالیت های معدنی توضیح می دهد: «از حدود پنج سال قبل هم، فعالیت های معدنی شرکت های وابسته به شستا و ایمیدرو با هدف بهره برداری از کانی های فلزی و عمدتا طلا، در ارتفاعات تفتان و آن هم در ارتفاع بیش از 1500 متری از سطح دریا و در غیاب و حساسیت دستگاه های متولی و ناظر، مانند محیط زیست و منابع طبیعی و حتی میراث فرهنگی شروع شد. متاسفانه پیامدهای منفی زیست محیطی و اجتماعی طرح ها و پروژه های کارشناسی نشده معدنی در منطقه پیش از بهره برداری خود را نشان داده است، به طوری که بسیاری از ساکنان منطقه بعد از شوق و ذوق اولیه برای ورود این شرکت ها که منطقه را به نان و نوایی رسانده بودند، وقتی حجم تخریب های طبیعت منطقه و متاثرشدن سکونتگاه های انسانی شان را دیدند، به جمعیت معترض و منتقد فعالیت های این معادن پیوستند.»

جامعه محلی اعتماد به فعالیت های معدنی را از دست داده اند
در دی 1394، خبرگزاری صداوسیما در زاهدان گزارشی از «دو معدن شناسایی شده با مجموع 10 میلیون تن طلا» در سیستان وبلوچستان تهیه کرد. هرچند که این خبر در روزها و ماه های اول، نشان از رشد و توسعه گسترده در این استان بود اما فعالیت های معدنی وضعیت دیگری ایجاد کرد. به گفته کرد که سابقه معاونت سرمایه گذاری میراث فرهنگی استان و دبیرخانه تخصصی اشتغال استان را دارد، با کشف رگه های طلا در دامنه تفتان، داستان اهمیت و توجه به این منطقه تغییر کرد و پای شرکت های بزرگ سرمایه گذار در منطقه باز شد. او با اشاره به اینکه توسعه و اشتغال منطقه متاسفانه در شاخص های مختلف وضعیت مطلوبی ندارد و باید از ورود سرمایه و سرمایه گذار استقبال کنیم، توضیح می دهد: «آمارها نشان می دهد که استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط جغرافیایی، اقلیمی و اجتماعی ای که دارد کمتر مقصد سرمایه گذاری است و وقتی یک سرمایه گذار می خواهد کسب وکاری راه بیندازد، با ذوق زدگی مسوولان و مردم مواجه می شود. به دلیل این هیجان، بسیاری از استانداردها که باید در هنگام اخذ مجوز لحاظ شود فراموش یا با حداکثر سهل گیری انجام می شود. متاسفانه شرکت های فعال، چه در اخذ مجوزها و چه در حین فعالیت، ضوابط اکتشاف و استخراج معادن در پهنه های محیط زیستی را به طور گسترده نقض کردند و شاهد انفجارهای بسیاری در کوه تفتان برای دستیابی به رگه های قابل استخراج در عمق هستیم. همچنین جاده سازی و ایجاد کارگاه های عملیاتی با ماشین آلات و تجهیزات بی شمار، باعث ازدست رفتن بسیاری از گونه های گیاهی شده است. از طرف دیگر شرکت های سرمایه گذار با پیش بینی استخراج در پهنه های وسیع، ده ها کیلومتر مربع از اراضی و منابع آبی متعلق به مردم و اراضی ملی را به مالکیت خود درآوردند.» در هفته های گذشته، فیلم ها و اخباری در فضای مجازی منتشر شده که از اعتراض جوامع محلی در نزدیکی تفتان خبر می دهد.

کرد، فعال مدنی، درباره دلایل بی اعتمادی و اعتراض مردم محلی می گوید: «جدا از تخریب و تصرف اراضی و منابع آبی که نگرانی و حساسیت جامعه محلی را برانگیخته است، نوع ورود این شرکت ها به منطقه هم مهم است. تقریبا تمام این چهار شهرستان که بالاتر گفتم، در تقسیم عرفی طوایف است و شرکت های سرمایه گذار با یارگیری از مردم منطقه و دادن امتیازات ویژه به برخی از طوایف، مردم یک روستا و برخی از سرداران و بزرگان محلی به رقابت ها، تضادها و تنش ها (که به دلیل نظام قبیله ای زیاد است) به شدت دامن زده اند که در برخی از موارد منجر به درگیری هایی هم شده است. در مجموع شواهد نشان می دهد که جامعه محلی اعتماد و اشتیاق اولیه درمورد فعالیت های معدنی را از دست داده اند، طوری که در ماه قبل سه اتومبیل صخره نوردان در منطقه گراشخان شهرستان تفتان به دلیل حساسیت شرایط، طعمه حریق شد و رونق کارزارهای مردمی برای متوقف کردن فعالیت های این معادن شدت گرفته است.»

نباید نتیجه توسعه برای جامعه میزبان، زمین سوخته باشد
کرد، با اشاره به وظایف سازمان محیط زیست، توضیح می دهد: «نکته مهم در فعالیت های معدنی این منطقه، این است که سازمان محیط زیست، کاملا غایب است. در واقع فعالیت های صنعتی و معدنی در چنین مقیاس وسیعی، باید با ملاحظات و بررسی های بسیار دقیقی باشد، اما در این مدت فعالیتی از محیط زیست ندیدیم. نه تنها از آغاز فعالیت های معدنی که حتی در مقاطع دیگر درمورد ازبین رفتن گونه های جانوری و گیاهی استان هم اعتراض هایی انجام شد و حتی خودم در مقطعی «کارزار نه به وسوسه شکار» را با هدف حفظ گونه های جانوری اطراف تفتان سامان دادم و درمورد حضور شکارچیان بسیار گفتم و نوشتم اما کمتر حمایتی از محیط زیست دیدم و در حال حاضر خطر ازبین رفتن کامل گونه های شکاری اطراف تفتان وجود دارد.»

این فعال مدنی با تایید و تاکید بر اینکه توسعه، از نیازهای اساسی هر منطقه است، می گوید: «ما نسبت به توسعه، هیچ اعتراض و بحثی نداریم، همچنین می دانیم که سرمایه گذاری اصل و اساس توسعه است و باید صورت بگیرد، اما کیفیت و کمیت و چگونگی سرمایه گذاری واقعا مهم است. باید سرمایه گذاری و فعالیت های توسعه ای، به گونه ای انجام شود که کمترین تنش و آسیب های زیست محیطی، فرهنگی و... در منطقه را داشته باشد و درعین حال، رفاه جامعه میزبان، با بالاترین کیفیت در نظر گرفته شود. ما خودمان مشتاق هستیم که سرمایه گذاران به منطقه وارد شوند و فعالیت های توسعه ای را آغاز کرده و گسترش دهند، اما بهای آن مهم است؛ نباید طوری باشد که جامعه میزبان بعد از مدتی احساس کند که فقط یک زمین سوخته برایش مانده است، بدون اینکه عایدی چندانی از پروژه ها برای آنها داشته باشد.»

معمولا در راه اندازی سایت های معدنی، در کنار مزایایی که ممکن است چنین طرح هایی به همراه داشته باشد، نگرانی هایی هم در خصوص آسیب دیدن باغ ها، مزارع، زمین های کشاورزی، پوشش گیاهی و جانوری، ازبین رفتن مناظر طبیعی و تهدیدات زیست محیطی وجود دارد. به گفته بسیاری از کارشناسان و فعالان محیط زیست، کاوش و استخراج معدن، از فعالیت هایی است که نتیجه آن، بیشتر از آنکه سود و نفع مردم بومی باشد، تخریب محیط زیست را به همراه دارد و قشر اندکی از آن بهره مند می ‎شوند.

«محمد درویش»، فعال محیط زیست و پژوهشگر هم، درمورد دلایل مخالفت فعالان محیط زیست با فعالیت های معدنی تفتان، به «اعتماد» می گوید: «ارتفاع قله تفتان، بالای 4هزار متر است و برف و یخچال دایم دارد. از طرفی به دلیل گرادیان حرارتی، اختلاف دمایی حدود 40 درجه بین قله تفتان و سطح دریا در عمان یا بندر چابهار وجود دارد (دما در هر صد متر افزایش ارتفاع، یک درجه کاهش پیدا می کند)، برای همین یک جریان باد دایم ایجاد می کند و چشمه های آن هم تولید آب دایم دارند و باعث تغذیه آبخوان های منطقه می شود. از طرفی، باعث بهبود تنوع گیاهی و جانوری می شود و برهنگی سطح زمین را کاهش می دهد، همین موضوع چشمه های تولید گردوخاک را مهار می کند و عامل مهم تاب آوری بلوچستان محسوب می شود و هم برای ایران و هم برای پاکستان ارزش های اکولوژیکی بسیار بالایی دارد. از نظر جذابیت های گردشگری هم حرف های بسیاری برای گفتن دارد و می تواند مثل یک صندوق ارزی پایدار، برای مردم بلوچستان و حتی ایران، پول و ثروت داشته باشد. اینکه این داشته ها را به بهانه خام فروشی و فعالیت های معدنی تعطیل کنیم، چشمه های تولید گردوخاک را افزایش دهیم، ظرفیت گرمایی ویژه را کاهش دهیم، نهایت بی سلیقگی خواهد بود. فقط به دلیل اینکه بخواهیم برای یک گروه محدودی تولید پول و ثروت داشته باشیم. در واقع مثل این است که یک الماس را بدهیم و در ازای آن، یک شکلات بگیریم.»

درویش درمورد اهداف اشتغال زایی مطرح شده از طرف شرکت های معدنی توضیح می دهد: «در میان فعالیت های صنعتی، پتروشیمی کمترین میزان اشتغال زایی را دارد و پس از آن، بخش معدن است که معمولا اشتغال زایی چندانی ندارد، به خصوص با توجه به گستره تخریبی که در میان فعالیت های صنعتی دارد، این ادعا که با فعالیت های معدنی اشتغال ایجاد می کنیم، مبنا و اساس علمی ندارد. البته به ماده استخراج شده و ارزش افزوده و نوع بهره برداری از آن هم مربوط است.»

نهم آبان 1402، علیرضا شهنوازان، فرماندار تفتان، در گفت وگو با روزنامه دنیای اقتصاد، گفته بود که «شرکت توسعه معادن پارس، موظف است پیرو گفتمان انجام شده، دغدغه مردم و روستاییان را برآورده سازد و نسبت به تعهدات خود عمل کند تا حرکت شهرستان تفتان در مدار توسعه ‎ای که قرار گرفته است، تسریع شود.» همچنین محمد کرمی، استاندار سیستان وبلوچستان هم در همین گزارش مطرح کرده بود که «این پروژه معدنی برای بیش از 180نفر اشتغال ایجاد خواهد کرد و با توجه به نیاز مردم برای ایجاد شغل و کمک به توسعه همه جانبه منطقه باید سهم شهرستان از سایت ارتقا یابد و ضمن اینکه مردم از منافع طرح بهره مند می شوند، بخشی از درآمدها صرف هزینه های عمرانی شود.»

برای معدنکاری ها، تمام مجوزهای زیست محیطی را اخذ کردیم
«رحمان رحمت زهی»، عضو هیات مدیره شرکت توسعه معادن پارس تامین، در استان سیستان وبلوچستان هم در گفت وگو با «اعتماد» درمورد شرح فعالیت توسعه معادن در تفتان می گوید: «این معادن به کوه تفتان که منطقه گردشگری و بااهمیت محیط زیست است، ارتباطی ندارد. در مرحله اولیه اقدامات، مرحله ای به نام اکتشافات داریم که حالت شناسایی دارد مثلا می گوییم حدود 30 تا 50 کیلومتر در مزایده به ما واگذار شده است، شاید در اکتشافات، میزان اندکی، یعنی فقط حدود 5 کیلومتر از مرزهای تعیین شده جابه جا شویم. واقعا این مساحت جابه جایی، به تفتان به این وسعت آسیبی نمی زند. از طرفی، ما فقط در مناطق اکتشافی و فقط برای شناسایی برداشت استخراجی داریم نه اینکه کلا اقدام به استخراج داشته باشیم. فیلمی هم به تازگی در فضای مجازی به نام انفجار تفتان منتشر شده که اصلا ارتباطی به تفتان نداشته و مربوط به راه دسترسی ما و مطابق با استانداردهای قانونی بوده است. شاید تخریب های کوچکی مانند جاده سازی باشد که طبیعی است. حتی آن جاده سازی ها، دسترسی راه های روستایی را هم ایجاد کرده است؛ اقدامات این مجموعه، بیش از 50 کیلومتر دسترسی برای روستاها ایجاد کرده است. از طرفی، در این فعالیت ها، در تلاش بودیم که دغدغه های استان، مسوولان و حتی دغدغه های نظام و حضرت آقا را در نظر بگیریم و بر اساس تاکید دکتر امیرحسین نادری، مدیرعامل صدر تامین شستا، آقای مرتضوی، وزیر و خود رییس جمهور، زنجیره کامل تولید در منطقه باشد و تحت هیچ شرایطی خام فروشی نداشته باشیم و اشتغال زایی ایجاد شود. تا همین لحظه هم بر اساس همین حفظ زنجیره تولید حرکت و اشتغال زایی را در همین مراحل اکتشافی و کارخانه در حال ساخت، ایجاد کردیم. و این نوید را می دهم که تا پایان سال، اولین تولید شمش طلا را داشته باشیم.»

از آغاز فعالیت های معدنی در تفتان، همواره وعده مدیران و مسوولان، اشتغال زایی و استفاده از ظرفیت نیروی کار بومی است. رحمت زهی درباره اقداماتی که در این خصوص انجام شده، می گوید: «تقریبا دو ماه گذشته آزمونی هم برگزار کردیم که تاکیدمان بر اولویت بومی بود و در نتایج آن هیچ دخالتی نداشتیم. امروز هم حدود 90 درصد افراد بومی مشغول به کار هستند و به رغم صحبت هایی که در فضای مجازی می شود که می گویند ما از افراد بومی فقط به عنوان کارگر یا نگهبان استفاده می کنیم، باید بگویم حتی نیروهای ستادی، اداری، اعضای هیات مدیره و حتی مدیران ارشدمان را از نیروهای بومی استفاده کردیم.»

سرآمدی در مسوولیت های اجتماعی، همواره از اهداف راهبردی برنامه های توسعه ای است و اقدام های موثر در محورهای اقتصادی، محیط زیستی و درنظرگرفتن معیشت جامعه بومی، همواره از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده است. به گفته عضو هیات مدیره شرکت توسعه معادن پارس تامین، این شرکت هم، با تاکید محمد کرمی، استاندار و امیرحسین نادری، مدیرعامل هولدینگ صدر تامین، همزمان با توسعه معادن، گام های موثری در راستای مسوولیت اجتماعی برداشته است که ازجمله آنها می توان به همکاری با ستاد بحران در زمان سیل تفتان، بازسازی سه دهنه پل، همکاری در توزیع بسته های فرهنگی و آموزشی، ایجاد مراکز بهداشت و درمان و ارایه خدمات پزشکی، ساخت مدارس و... اشاره کرد.

بسیاری از افراد و مسوولان ذی نفع، مواردی همچون هم سویی اقدام با طرح های توسعه پایدار منطقه ای، تعدیل بیکاری و ایجاد زمینه های اشتغال باثبات و البته توسعه دیگر بخش های عمومی و خدمات رسان در منطقه را ازجمله پیامدهای مثبت این طرح می دانند، اما بسیاری از جوامع محلی و فعالان زیست محیطی و اجتماعی، تغییر الگوهای سنتی زیست افراد، تخریب باغ ها، مزارع و مساکن در نزدیکی حریم معدن، آسیب به منظره طبیعی روستا و تهدیدات محیط زیستی و البته تشدید تنش های محلی و... را از مهم ترین آسیب هایی می دانند که پس از گسترش طرح معادن، این منطقه را تهدید می کند.

رحمت زهی، درباره نگرانی ها و مخالفت های جوامع محلی، توضیح می دهد: «ما برای فعالیت های مان، تمام مجوزهای زیست محیطی را اخذ کردیم و تقریبا بیش از هزار صفحه مطالعات و مشاوره داشتیم و فرآیند مطالعات ما، حدود دو سال طول کشیده و یکی از بهترین مشاوران زیست محیطی را در کنار خود داریم. از طرفی، ما برنامه ژئوتوریسم معدنی داریم و می خواهیم پارک جنگلی ایجاد کنیم. باید توجه داشته باشیم معدن و صنعت که اولویت رشد اقتصاد محلی و ملی است، در تمام مناطق، تخریب های اندکی هم به دنبال دارد، باید بین تخریب ها و آبادانی ها، تعادل ایجاد کنیم که ما توانستیم این کار را انجام دهیم. همچنین تمام موارد مانند سد باطله و... کنترل شده و مطابق با استانداردهای جهانی است و هیچ گونه مشکلی پیش نمی آید. بسیاری از ساکنان این مناطق که سختی های اینجا را می دانند، در کنار ما هستند و تعدادی افراد در این میانه، جریان سازی می کنند. به طورکلی صحبت من این است که با این جریان سازی ها، سرمایه گذار را از استان فراری ندهیم.»

پیش از این، بحث های بسیاری درمورد ورود صنایع آب بر، به استان های کویری و خشک مطرح شده بود. بار دیگر پای این صنایع به استان سیستان وبلوچستان رسیده است و همان نگرانی های قبلی را ایجاد کرده است. این عضو هیات مدیره شرکت توسعه معادن پارس تامین (از شرکت های زیر مجموعه شرکت سرمایه گذاری صدر تامین شستا) در این باره می گوید: «مهم ترین تمرکز ما بر بحث مدیریت آب های روان و سیلاب هاست. مورد دیگر هم بحث هایی درباره انتقال آب دریای عمان است. به طورکلی بر این موضوع تامین آب تمرکز کرده و در حال مطالعه هستیم که بهترین گزینه را انتخاب کنیم و به امید خدا مشکلات قبلی را در این زمینه نداشته باشیم و معیشت مردم به مشکل برنخورد.»

نجات طبیعت زیبای تفتان از جویندگان طلا
این توضیحات در حالی مطرح شد که پیش از این، در اول آذر 1401، کارزاری از طرف مردم محلی، دوستداران طبیعت و محیط زیست و حیات وحش، فعالین فرهنگی، اجتماعی، دوستداران کوه و کوهنوردی و... با عنوان «نجات طبیعت زیبای تفتان از جویندگان طلا و فعالیت های معدنی» منتشر شد. در متن این کارزار نوشته شده:

«وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت،

ریاست محترم سازمان حفاظت محیط زیست،

با سلام

تفتان با طبیعتی زیبا و منحصربه فرد، حیات وحشی نادر، آثار باستانی فراوان؛ استودان، سنگ نگاره، سرو کهنسال، گورستان های باستانی و دوران اسلامی، گیاهان دارویی و... که هرساله هزاران گردشگر و دوستدار طبیعت را به خود جلب می کند، در حال نابودی توسط جویندگان طلا و فعالیت معدنی است.

از وزارت صمت، محیط زیست، دوستداران حیات وحش و طبیعت و کوهنوردی خواسته می شود، مانع فاجعه زیست محیطی با توقف فعالیت معدنی در تفتان شوند.»

تفتان در منطقه نقش تعدیل کننده دارد
«کریم بخش کردی تمندانی»، نویسنده این کارزار و فعال محیط زیست و اجتماعی، در گفت وگو با «اعتماد» درباره جزییات درخواست توقف فعالیت معدنی در تفتان می گوید: «تفتان، یک موقعیت خاص است؛ یک منطقه معمولی نیست که بخواهیم به راحتی درمورد معادن و فعالیت های آن نظر بدهیم. یک منطقه بکر و تاثیرگذار در استان سیستان وبلوچستان است که یک استان خشک و بی آب است. از طرفی، با مشکل حقابه هیرمند هم از طرف افغانستان روبرو هستیم که هامون را به خشکی کشانده است. داخل استان هم بارندگی ها کم است و تنها جایی که آب منطقه را تامین می کند و بارندگی دارد، تفتان است. حیات وحش آن هم بسیار منحصربه فرد است. استان ما به سه منطقه تقسیم می شود: یک) سیستان است که بادهای 120 روزه دارد و توفان ، گردوخاک و ریزگردهای بسیاری دارد، به علاوه اینکه هامون هم خشک شده و ریزگردها اصلی ترین معضل شده اند. دو) سمت جنوب، یعنی مکران و چابهار است که آب وهوای گرم و خشکی دارد. سه) تفتان است که واقعا در این منطقه نقش تعدیل کننده را دارد، یعنی برای مرکز استان و شهرهایی مانند خود تفتان، میرجاوه و خاش آب وهوای خوبی فراهم کرده است. درمورد معدن طلا هم می دانیم که یکی از آب برترین معادن است. یعنی برای هر گرم طلا، حدودا به 150 متر مکعب آب نیاز داریم. حالا تصمیم گرفته شده که در خشک ترین استان، جایی که حتی آب برای آشامیدن نیست و در بسیاری مناطق آب جیره بندی است، معدن طلا راه اندازی شود. این موضوع اولین و مهم ترین معضل راه اندازی این معدن است. موضوع دوم این است که این معدن، حدود 150 کیلومتر مربع، یعنی بخش عمده روستاها را در محدوده فعالیت های خود ثبت کرده است؛ آن هم در جایی که بزرگ ترین مرتع دامداری و تولیدکننده گوشت و لبنیات، بهترین حیات وحش، بهترین نقطه گردشگری و... استان است. این معدن در 3 فاز مشغول به کار است. فاز یک و دو آن پیش بینی شده که برای سال های زیادی، مواد معدنی دارد. اما فاز 3، نزدیک به قله و سرچشمه رودخانه است. ما برای آنجا حکم قضایی گرفتیم و نظر کارشناسان این بوده که فعالیت در فاز 3 متوقف شود. دادستانی هم این نظر را تایید کرده و حکم هم داده، همچنین بر اساس اصل 50 قانون اساسی، در جایی که محیط زیست آسیب می بیند، نباید فعالیت اقتصادی انجام شود اما هنوز اقدام شرکت در آن فاز ادامه دارد و حتی تلاش هایی شده که نظر کارشناسی درباره توقف فعالیت در فاز 3، لغو شود. هرچند گفته شده که این فعالیت ها برای توسعه و اشتغال زایی است اما بخش عمده جوامع محلی، مخالف این اقدامات معدنی هستند. مردم نگران تفتان هستند و معدن، به دنبال فعالیت خودش است. مثلا یکی از نمونه های آسیب، این است که سد باطله معدن در 200، 300 متری قنات روستا احداث شده است، جایی که زندگی روستاییان در جریان است. اینجا حدود 7، 8 هزار خانوار با دامداری و کشاورزی در تفتان زندگی می کنند. تفتان یک هویت ملی است و حیات استان ما به تفتان بستگی دارد.»

کردی تمندانی معلم است و به عنوان کشاورز نمونه استان هم معرفی شده، او درباره این صحبت که هدف فعالیت های معدنی اشتغال زایی است، توضیح می دهد: «متولیان معادن در تفتان، به یک شعار بسنده کردند و می گویند استان سیستان وبلوچستان، یک استان محروم است و ما می خواهیم در اینجا، توسعه و اشتغال زایی داشته باشیم. من می گوییم نتیجه این فعالیت ها فقط تخریب و محرومیت در استان خواهد بود. سطح اشتغالی که در این استان، آن هم در حد کارگر ساده قرار است ایجاد شود، درنهایت حدود 200، 300 نفر خواهد بود. یعنی در ازای از بین ‎رفتن اشتغال 7، 8 هزار خانوار، فقط 200، 300 اشتغال کارگری ایجاد شود؟ ما تلاش بسیاری کردیم که این نگرانی ها را در رسانه ها هم منعکس کنیم اما به نتیجه نرسیدیم. من حتی پیشنهاد می دهم که یک مناظره با حضور کارشناسان و فعالان محیط زیست و اجتماعی و مسوولان معدن برگزار شود و درنهایت، با توضیحات ارایه شده، خود مردم صحت و درستی نظرات را قضاوت کنند.»

به ‎گفته کردی تمندانی، مردم دو خواسته دارند؛ یکی ارزش گذاری چیزی که خود تفتان دارد، در مقایسه با آن چیزی که معدن می خواهد به این منطقه بیاورد. هرکدام ارزشش بیشتر بود، همان را اجرا کنند و دوم اینکه از مردم نظرسنجی کنند و میزان رضایت و موافقت مردم را بررسی کنند. یعنی در جایی که ادعا می کنند اقدامی را به نفع مردم انجام می دهند، به نظر خود آنها احترام بگذارند. علاوه بر این، عواقب زیست محیطی، آلودگی آب وهوا، ازبین رفتن مراتع و حیات وحش، از مهم ترین دغدغه های جوامع محلی است.

زمین و هرآنچه در زمین است، نه فقط برای انسان که همواره باید در اختیار تمامی موجودات آن باشد و البته، این کره خاکی باید جانی برای بقا داشته باشد که بتواند از آنچه دارد به ساکنانش ببخشد. بشر، در تمام دوران، در پی گسترش حکومت خود در زمین بود؛ خواه این حکومت فقط بر چند متر زمین باشد. نتیجه این میل در او، برداشت بی رویه از طبیعت، تخریب گسترده و پیشرفت هایی در تضاد با محیط زیست شده که درنهایت، چیزی جز نابودی زمین نخواهد داشت. «پس زمین با او، با انسان چنین گفت: دریغا ویران بی حاصلی که منم!... [پس آن گاه زمین...، احمد شاملو»]

منبع: اعتماد